Dries van Agt 90!

 Vandaag 2 februari viert oud-premier A.A.M. van Agt zijn 90ste verjaardag. Tot voor kort was hij nog een onvermoeibaar 'strijder'voor de zaak van de Palestijnen. In mei 2019 werd hij echter tijdens het houden van een speech getroffen door een hersenbloeding. Gelukkig is hij hersteld, al is het niet helemaal voor 100%. Met dit stukje wil ik hem van harte feliciteren en nog vele jaren toewensen. Wie hem net als ik een cadeau wil geven verwijs ik naar de site van Plant een Olijfboom.  Daar wordt gewerkt aan de samenstelling van een olijfboomgaard in Palestina die hem zal worden aangeboden.

In de hoogtijdagen van het blad Vrij Nederland beleefde het journalistieke duo Joop van Tijn – Max van Weezel triomfen met hun reportages over de ministers van de kabinetten Den Uyl en Van Agt. Op een zeker moment, in 1982, een avond vlak voor de deadline, zat Van Weezel achter de schrijfmachine en liep Joop van Tijn – zoals wel vaker – te ijsberen en hardop te delibereren. ''Vooruit Joop,'' zei Max ongeduldig tegen zijn collega, ''schiet nou op, laten we nou dat stuk eindelijk eens gaan maken, het wordt al heel laat.'' Maar Joop zei: “Weet je, die van Agt is niet gelukkig als premier, die heeft er gewoon niet zoveel zin meer in. Laten we hem gewoon even bellen.''  Van Weezel protesteerde, maar Van Tijn had de telefoon al gepakt. ''Hallo Dries., met Joop hier,'' zei hij. En voor hij iets had kunnen vragen zei de andere kant: ''Amice, dat je me nu net op dit moment moet bellen.... Ik zit hier net mijn ontslagbrief te schrijven aan Hare Majesteit de koningin.'' Vrij Nederland had die week een fraaie primeur.

Ik heb deze anecdote indertijd gehoord van Max van Weezel zelf. Zij tekent Joop van Tijn en diens buitengewone neus voor nieuws, maar ook het onvoorspelbare karakter van de politicus Van Agt. Van Agt was eigenlijk geen gewone politicus, maar meer een politicus ondanks zichzelf. Hij werd het onder invloed van zijn studievrienden, de KVP-ers Van der Stee en Steenkamp. En ook dankzij aandrang van zijn vrouw Eugenie, (die hij tegenover vrienden steevast ''mijn meisje'' noemt). Zij moedigde hem aan om lijsttrekker te worden. Zij vond dat hij veel aan de partij te danken had en dat hij daarvoor wel iets terug mocht doen.

Andreas (Dries voor bekenden) begon als advocaat, en vooruitstrevend jurist van onder meer de intussen niet meer actieve Coornhert Liga, die propageerde dat (lange) gevangenisstraffen alleen zin hadden als zij een zinvol doel dienden. Later was hij een korte tijd hoogleraar in Nijmegen. Daarna werd hij voor de KVP (en later het CDA) minister van Justitie in de kabinetten Biesheuvel en Den Uyl. Van 1977-1982 was hij premier van twee kabinetten- Van Agt. Hij werd bekend door zijn onnavolgbaar exuberante taalgebruik en door een onconventioneel, soms onvoorspelbaar, gedrag. Zo was hij ooit zoek tijdens een formatiepoging tot hij – als fervent wielerliefhebber – werd aangetroffen op een Franse bergtop die deel uitmaakte van de route van de Tour de France.

Het waren soms ook woelige jaren. Zo liet hij ooit de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, wat hem de woede en vijandschap opleverde van heel feministisch en vrouwvriendelijk Nederland. Wie hem er nu naar vraagt krijgt een kort antwoord: ''Ik had geen keus. Ik moest wel. Ik was minister van Justitie en het was nu eenmaal gewoon de wet.''

Drie van Breda

Wat eveneens zorgde voor heel veel stampij was dat hij ook, in overeenstemming met zijn Coornhert principes, tot de overtuiging kwam dat de inmiddels ruimschoots dertigjarige gevangenschap van de beruchte, bij de jodenvervolging betrokken oorlogsmisdadigers, ''De Drie van Breda'', geen enkel redelijk doel meer diende, zodat hij hun vrijlating bepleitte. Vrijwel heel joods Nederland viel daarna luidruchtig over hem heen. Het plan werd uiteindelijk ingetrokken (en pas vele jaren na Van Agts ministerschap alsnog uitgevoerd). Niet al te bekend is intussen, dat Van Agt van tevoren advies had ingewonnen van de beroemde behandelaar van oorlogstrauma's, professor Bastiaanse van de Kliniek 40-45, en van de joodse jurist Abel Herzberg. Beiden steunden het voorstel. Maar toen het rumoer losbarstte, zo vertrouwde hij me ooit toe, liet geen van de twee nog iets van zich horen.

Nog een derde zaak die hem voor de voeten is gegooid, is dat hij als minister van Justitie opdracht zou hebben gegeven voor het liquideren van de Molukse treinkapers bij De Punt in 1977. Van Agt heeft dat altijd heftig ontkend. Er zou juist opdracht zijn gegeven hen alleen af te schrikken. Bovendien wees hij er op dat niet hij alleen eindverantwoordelijk was, maar dat de beslissing om het leger te laten ingrijpen genomen wasd door meerdere ministers, onder wie Den Uyl, Bas de Gaay Fortman en Van der Stoel.

Mijn contact met Van Agt dateert van een paar jaar nadat hij actie was gaan voeren voor de Palestijnen. In 2009 richtte hij ''The Rights Forum'' op, een organisatie waaraan hij niet alleen een aantal gerommeerde ooud-politici maar – heel opmerkelijk – ook nagenoeg alle internationaal juristen van naam in Nederland aan wist te verbinden. In hetzelfde jaar schreef hij ook het boek ''Een schreeuw om recht'' over het probleem van Israel/Palestina.. Dat werd op een buitengewoon schandalige manier ''gerecenseerd'' door Wim Kortenoeven, een medewerker van het CIDI die later een tijdje Tweede Kamerlid was voor de PVV. Van Agt werd in die tijd ''in joodse kringen'' ongeveer standaard voor antisemiet uitgemaakt, waarbij altijd zijn katholieke achtergrond en de Drie van Breda erbij werden gesleept. Ook Kortenoeven deed daaraan dapper mee. Zonder het met zoveel woorden te noemen liet hij suggestief en op een valse manier doorschemeren dat Van Agts een ordinaire jodenhater was. Ik schreef daar toen op mijn blog een boos stukje over onder de kop ''Liever een nette antisemiet dan een christen-zionistische bloedhond''. Een paar dagen later rinkelde mijn telefoon en hoorde ik aan de andere kant: ''Hallo, je spreekt met Dries... Dries van Agt''.

Rights Forum

Wat daarna volgde zou je een vriendschap op afstand kunnen noemen. Ons contact was niet echt wat je noemt regelmatig, maar we ontmoetten elkaar een aantal keren, en bij een paar gelegenheden spraken we elkaar een uur of meer in cafés of tijdens een lunch. Van Agt bleek een uiterst hartelijke, bescheiden man met – inderdaad – een exuberant woordgebruik, die open sprak over zijn ommezwaai van tamelijk conservatief katholiek politicus die welwillend stond tegenover Israel, tot een voorvechter van de Palestijnse rechten. De basis daarvoor werd gelegd in 1982, vertelde hij me, tijdens de Israelische inval in Libanon en de moordpartijen in de kampen Sabra en Chatila. Hij was toen ook minister van Buitenlandse Zaken, en verbaasde zich. Hij ''dacht toen nog dat het een vergissing, een uitglijer was''. Zijn ogen gingen echter echt open tijdens een bezoek aan Bethlehem in de jaren '90 en na een deelname aan een studiecommissie van de EU die in 2005 een bezoek bracht aan Gaza. Daarna liet hij in het openbaar van zich horen, schreef hij opiniestukken en later dus ook een boek (in 2019 volgde een tweede:: ''Palestina in doodsnood''). Ook richtte hij toen The Rights Forum op.

Die naam was niet toevallig zo gekozen,.Wat hem het meeste dwars zit is de totale rechteloosheid van de Palestijnen, die het gevolg was van de vele manieren waarop Israel maling heeft aan het internationale recht: de nederzettingen, de diefstal van land en water en andere natuurlijke hulpbronnen, de 'Muur'' (of het Afscheidingshek, hoe je het ook wiklt noemen), de rücksichtloze controle over het Palestijnse leven, de flagrante oneerlijkheid van het militaire rechtssysteem, de ongekende heftigheid van de militaire aanvallen in 2009 en 2014 op Gaza. Zijn activisme kwam hem op een spervuur aan aanvallen van joodse kant te staan, en ook in het CDA was men niet altijd blij met een ex-premier die een lans brak voor de Palestijnen. Het was waarschijnlijk de belangrijkste reden dat hij langzamerhand van de partij vervreemd is geraakt, zij het niet de enige reden. Bij de laatste verkiezingen stemde hij GroenLinks.

Intussen blijft het hem hevig dwarszitten dat hij nog steeds voor antisemiet wordt uitgemaakt.''Ik ben geen antisemiet,'' zegt hij. ''Ik wil ook helemaal niet dat Israel verdwijnt of zoiets''. Wat hij wèl wil is dat er een einde gemaakt wordt aan de onmenselijke, wrede bezetting. Israel zou daartoe meer onder druk gezet moeten worden, onder meer door Europa. The Rights Forum fungeert in dat opzicht als een soort pressiegroep. Het zou een fraai cadeau zijn aan een 90-jarige als daar langzamerhand wat meer beweging in kwam.