Twee soorten watchers, twee soorten Hamas

Het was - om begrijpelijke redenen - de afgelopen weken dè tijd om veel te lezen over Hamas. Israëls aanval op Gaza heeft de beweging mogelijk militair verzwakt, maar zonder twijfel in moreel opzicht een grote overwinning bezorgd. Hoe langer de aanvallen duurden, hoe meer Mahmoud Abbas en zijn PA te kijk werden gezet als collaborateurs, en hoe duidelijker Hamas het odium verwierf van enige echte Palestijnse verzetsbeweging die het tegen de Israëlische bezetters durfde op te nemen.
Een waarnemer als Mouin Rabbani (tot voor kort van de International Crisis Group, ICG) denkt dat het nu politiek gedaan is met Abbas. Ook het uiteenvallen van Fatah, dat al langer bezig was, is mogelijk verhaast. Ikzelf moest onwillekeurig denken aan de Slag (bij het Jordaanse plaatsje) Karameh van 1968. Die is beroemd geworden, doordat het de allereerste keer was dat de PLO niet wegvluchtte voor een Israëlische troepenmacht, maar - ten koste van bijna 400 man verliezen - de Israëli's weerstond. Onmiddellijk erna stroomden de vrijwilligers toe. Eindelijk was er verzet! Het was het begin van de PLO als reële politieke macht. De analogie is dat in deze tijd Hamas als enige beweging afstand heeft genomen van de Oslo-akkoorden die de situatie voor de Palestijnen alleen maar slechter hebben gemaakt, en dat het ook als enige beweging weigert Israël te erkennen met het argument dat er evenmin sprake is van een erkenning door Israël van het recht op een Palestijnse staat.

Maar lezen dus. Rabbani is de moeite waard. Hij kent de omstandigheden en heeft (in Journal of Palestine Studies) twee lange interviews gehad met Hamas-leider Khaled Mishaal, die veel duidelijk maken over de mentaliteit van de leiders en de wordingsgeschiedenis van de beweging. Ook Henry Siegman is van belang. Siegman is rabbijn, ex-directeur van The American Jewish Congress en van The National Synagogues Council en huidige directeur van the US Middle East Project. In de London Review of Books kritiseert hij scherp de Israëlische aanval. In een eerder artikel in de New York Review of Books had hij al betoogd dat Hamas niet gepasseerd kan worden bij de vredesbesprekingen en dat het Hamas-leiderschap gaandeweg pragmatischer is geworden. Niet onbelangrijk is dat Siegman echt contact heeft gehad met de leiders van Hamas. En dan is er natuurlijk Khaled Hroub en zijn twee uitstekende boeken 'Hamas for Beginners' en 'Hamas, Political Thought and Practice' waarin - meer uitgediept - ongeveer hetzelfde wordt betoogd.
Maar er is ook onze eigen vaderlandse Hamas-kenner Wim Kortenoeven. Zijn boek Hamas, portret en achtergronden verscheen in 2007. Kortenoeven, die werkt bij bij het CIDI, volgt een heel andere lijn. Hamas is volgens hem eng en slecht, verder niets. De leiders ervan zijn volgens hem leugenaars als zij zich publiekelijk zouden uitspreken voor een 'twee-staten' regeling op basis van de grenzen van 1967. Nu hebben zij dat sinds 2006 al bij herhaling gedaan, maar Kortenoeven negeert dat. Hij houdt vast aan het idee dat het gaat om een organisatie met terroristische oogmerken die er uitsluitend op uit is Israel weg te vagen. Het verdwijnen van Israël is de 'raison d'être van Hamas, zei hij bij de presentatie van zijn boek. Als Hamas dat zou veranderen zou dat zelfliquidatie betekenen.

Hoe weet Kortenoeven dat zo zeker? Omdat Hamas aanslagen heeft gepleegd (en mogelijk nog zal plegen) met zelfmoordbommen. Verder omdat Hamas een vertakking is van de Moslim Broederschap. Die Broederschap streeft volgens Kortenoeven naar de islamitische wereldheerschappij en Hamas doet dat dus volgens hem ook. En tenslotte is er natuurlijk het Handvest van Hamas waarin het afschaffen van Israël als doelstelling wordt genoemd.
Tegen al die redeneringen van Kortenoeven is nogal wat in te brengen. Ten eerste: ook de PLO wist zichzelf aanvankelijk met terreur op de kaart te zetten, maar bleek later toch een aanvaardbare onderhandelingspartner voor Israël. Ten tweede: de Moslim Broederschap is niet één enkele organisatie die naar islamitische overheersing zou streven. Als dat bij de oprichting in 1928 al het doel zou zijn geweest, dan nog kent de Broederschap tegenwoordig in diverse landen diverse takken die los van elkaar staan en heel duidelijk nationale doeleinden vooropstellen. Hamas is daar, door zijn verbinding van religieuze elementen met de nationalistische Palestijnse strijd, een van de duidelijkste voorbeelden van. (Kortenoeven had dit - onder meer - kunnen vinden bij de Israëli Meir Litvak van het Dayan Centre , die hij enige malen aanhaalt, maar nu net niet over dit onderwerp). En tenslotte: ook de PLO had een Handvest dat opriep tot het maximum, maar bleek later toch te kunnen worden afgerekend op haar politieke program dat zich steeds verder van dit Handvest had verwijderd. Er zijn legio schrijvers die erop wijzen dat Hamas, nadat het bekendheid en aanhang heeft gekregen - en via zijn verkiezingsoverwinning in 2006 ook verantwoordelijkheden - zich op een vergelijkbare manier ontwikkelt als destijds de PLO. Kortenoeven echter wil daar niets van weten. Sterker nog: hij negeert alle publicaties die van een dergelijke ontwikkelingen melding maken, hetzij van de kant van wetenschappers, hetzij in de media.
Waarom?
Waarschijnlijk is er maar een antwoord mogelijk op een dergelijk eendimensionale aanpak. Dat is dat er al langere tijd sprake is van een tendens bij sommige analisten en watchers om als het om islam, Midden-Oosten en aanverwante zaken gaat, maar één kant - de anti-islamitische - te willen zien. Vaak is het mogelijk aan de hand van voetnoten en literatuurverwijzingen al bij voorbaat te weten waar het heen gaat. Kortenoeven is daar helaas geen uitzondering op. Zijn veelvuldige aanhalingen van MEMRI, Anti-Defamation League, Palestinian Media Watch en aanverwante instellingen, wijzen al in een bepaalde richting. Zijn krachtig leunen op 'de Utrechtste arabist prof. dr. Hans (J.J.G.) Jansen' die ook in de inleiding voor zijn hulp wordt bedankt, bevestigt het nog verder. Jansen wordt al lang door collega wetenschappers niet meer voor vol aangezien en eigenlijk als rancuneuze islam-hater weggezet. Zo wordt bijvoorbeeld in een recent artikel in het blad ZemZem van Michiel Leezenberg, 'Onwetendheid of oplichterij?'krachtig met hem afgerekend. Leezenberg wijst op talrijke vertaalfouten en uit-de-context-halen van Koranfragmenten in recente publicaties van Jansen als 'Zelf Koran lezen' en 'Islam voor apen, varkens, ezels en andere beesten'. Hij maakt, kortom, gehakt van Jansens aanpak en kijk op de islam. Kortenoevens stelligheden over de Moslim Broederschap en Hamas en het (on)vermogen van islamitische organisaties om tot een vergelijk te komen met de niet-islamitische omgeving, verdienen zeker geen beter lot. We hoeven niet blij te zijn met Hamas, maar doen er wel beter aan te rade gaan bij mensen met een bredere visie dan Kortenoeven of Jansen. Met oogkleppen op naar de realiteit kijken maakt het er allemaal niet begrijpelijker of beter op.
.