Bolkestein en de tendentieuze bezorgdheid voor het lot van de christenen in het Midden-Oosten

 Pasen 2010 in een orthodoxe kerk in Gaza. Over de Gaza-strook wordt vaak (onder meer ook door Bolkestein) beweerd  dat christenen er worden vervolgd.

Ik heb op deze blog nogal eens de aanval geopend op diegenen die voortdurend een toename van het antisemitisme menen waar te nemen. Ik heb geschreven over opgeklopte tellingen van het CIDI, aanstellerige beweringen dat Joden die als Joden herkenbaar zijn niet meer over straat zouden kunnen in Amsterdam, over de tendens om kritiek op Israel en het zionisme antisemitisme te noemen, over Joden die kritische Joden uitschelden voor 'selfhaters'. Kortom, over de tendens van rechts om de kwaal te overdrijven en op te blazen en om alle kritische geluiden over één kam te scheren en verdacht te maken. Ook heb ik geschreven over de afkeer van de islam. Niet toevallig gaan die twee vaak samen. Anti-islamisme is helaas - net zo goed als de opgeklopte verhalen over antisemitisme - een bijproduct van de stichting van de staat Israel. 
Er zijn echter meer loten aan de stam van het anti-islamisme. Eén daarvan vertoont wel wat verwantschap met de antisemitisme-fobie. Dat is de categorie van de luiders van de noodklok over de positie van de christenen in het Midden-Oosten. Ook de  geluiden van mensen die beweren dat sprake is van vervolgingen door toenemende islamisering, en dat het aantal christenen in het Midden-Oosten alarmerend snel daalt, neemt hand over hand toe.
Laat ik om misverstanden te voorkomen stellen dat ik er niet op uit ben om te ontkennen dat antisemitisme wel degelijks soms nog voorkomt, of om tegen te spreken dat de positie van de christenen in het Midden-Oosten in een aantal landen niet bepaald rooskleurig is. Waar het me om gaat is de van-dik-hout-zaagt-men-planken manier waarop er (soms) over wordt geschreven aan de kaak te stellen. En vooral ook de anti-islamitische stemmingmakerij, die ermee gepaard gaat en die ervoor zorgt dat het fenomeen (gedeeltelijk) in dezelfde categorie thuishoort als de opgeklopte angst voor antisemitisme.
Neem het stuk van een kleine week geleden in de Volkskrant van Frits Bolkestein, de voormalige fractieleider van de VVD  (hij schreef het samen met een mij onbekende mevrouw, Hala Naoum Nehme uit Parijs). Veel mensen zien Bolkestein als een leidende intellectueel. Bolkestein ziet zich zelf ook het liefst in die rol. Hij maakt er aanspraak op het integratie-debat in Nederland als een van de eersten aangekaart te hebben, heeft zich meer dan eens in het islam-debat gewaagd en was onlangs uitgebreid in het nieuws met een uitspraak dat Joden wegens het toenemende antisemitisme maar beter uit Nederland kunnen vertrekken, een uitspraak waarvoor hij geen enkel bewijs aandroeg. En ditmaal komt de intellectueel Bolkestein dus aanzetten met het verhaal dat het slecht gaat met de christenen in het Midden-Oosten. Dat zou overigens niets nieuws zijn, want hij koppelt het aan een historische verhandeling die duidelijk moet maken dat de voorgeschiedenis ook al niet deugde. Een staaltje: 
 Na de islamitische veroveringen in de 7de eeuw werden niet-moslims voor twee mogelijkheden gesteld: Jizya (overlevingsbelasting) afdragen of zich bekeren tot de islam (wat veel arme christenen ook deden).
Rond 1500, toen het Turkse rijk grote delen van het Midden-Oosten bezette, kregen christenen de officiële status van dhimmis (tweederangs burgers). Zij konden alleen bescherming genieten wanneer hun Jizya werd geïncasseerd. In de praktijk bleek die belasting onvoldoende om hen van georganiseerde slachtingen zoals in Aleppo (1850), Mosul (1854) en Egypte (1882) te beschermen. (...)

Vrijwel altijd werden christenen gezien als handlangers van de westerse kruisvaarders en werd hun loyaliteit in twijfel getrokken, wat aanleiding gaf voor de Turkse overheersers om in 1915 op een miljoen Armeense christenen genocide te plegen. Begin jaren 1970 was er een nieuw dieptepunt. Ayatollah Khomeini, door de meeste westerse intellectuelen destijds als liberaal neergezet, sprak een fatwa uit tegen de Iraanse christenen. Volgens hem 'werkten zij samen met Amerikaanse imperialisten om de islamitische waarheden te verstoren, moslims te misleiden en islamitische kinderen te bekeren.'
De islamitische revolutie in 1979 had ernstige gevolgen voor de in het Midden-Oosten wonende christenen. In Iran daalde het aantal christenen sindsdien met tweederde. In Egypte, waar de grootste christelijke minderheid woont, beval president Sadat in 1981 de verbanning van de koptische paus Shenouda naar de woestijn en de opsluiting van 32 bisschoppen.

Bolkestein is voor geen kleintje vervaard. Hier worden 13 eeuwen in één alinea behandeld. Maar klopt het? Laten we het rijtje eens afgaan:

De koptische paus Shenouda III

Inderdaad, in de landen die door de islamieten in de 7e en 8e eeuw waren veroverd, kregen christenen, Joden (en ook zoroastriërs) de status van dhimmi. Dat gebeurde meteen en niet pas in de 15e eeuw zoals B schrijft. Die dhimmi-status was echter, anders dan B. meldt, niet in de eerste plaats een tweederangspositie, maar meer die van een officieel beschermde minderheid. En, inderdaad dhimmi's betaalden de jizya- belasting. Daar stond dan weer tegenover dat ze  niet de zakat (religieuze belasting) hoefden te betalen die islamieten verplicht waren af te dragen.
Dan komt B. met zijn opsomming van slachtpartijen. Aleppo 1850, Mosul 1854, Egypte 1882. Aleppo? Dat was een beperkte uitbarsting van sociaal-economische en politieke spanningen. Een voorbode van wat in 1860 uitmondde in een ware oorlog tussen de maronieten (christenen) en de Druzen in wat nu Libanon is, over wie de baas was. Eerst vermoordden de christenen duizenden Druzen, vervolgens slachtten de Druzen tienduizenden christenen af. Het leidde tot Franse interventie aan de kant van de christenen en een 'remake' van de landkaart van Libanon, waarbij de christenen een leidende positie werd toegedacht. Daarmee werd de basis gelegd voor de spanningen die leidden tot de Libanese burgeroorlog van 1975-1990 (zo'n 150.000 doden). Het is typerend dat Bolkestein dit allemaal nou net niet noemt. Die Franse interventie van 1860 namelijk, om de christenen te redden, was een schoolvoorbeeld van één van de redenen waarom christenen in het Midden-Oosten soms als een soort vijfde colonne van het Westen worden gezien. En hoe dat uiteindelijk catastrofaal kan uitpakken, niet in de laatste plaats voor de christenen zelf. 
Dan Egypte. (Wat B, met Mosul 1854 bedoelt heb ik niet kunnen achterhalen). Het jaartal 1882 verwijst in Egypte niet naar een slachtpartij, en al helemaal niet naar iets dat tegen christenen was gericht, maar naar een reeks incidenten in het kader van een militaire opstand tegen de Engelsen onder leiding van de Egyptische nationale held Ahmed Orabi.
Vervolgens de door B. genoemde slachting onder de Armeniërs in Turkije. Armeniërs zijn inderdaad christenen. Toch is het zeer de vraag of het daarom ging. De slachtpartij van 1915 vond plaats in het kader van nationalistische strijd, namelijk de opstand van Atatürk en zijn Jonge Turken en het ging daarbij meer om etnische zuiveringen dan anti-christelijke optreden. Grieken en Koerden werden er eveneens het slachtoffer van, al verliep dat minder afgrijselijk bloedig dan bij de Armeniërs.
Wat de fatwa van Khomeini tegen de christenen betreft, moet B. bij gelegenheid maar eens uitleggen tegen wie die eigenlijk was gericht en waarom. Christelijke en andere minderheden worden namelijk in Iran beschermd door de grondwet. (B. kan dan in één moeite door vertellen wie in het westen in 's hemelsnaam Khomeini ooit heeft neergezet als liberaal.  Ik kan me niemand voor de geest halen). Wel heeft  B. gelijk dat er sinds de islamitische revolutie sprake is geweest van een uittocht van christenen uit Iran. Maar dat heeft er meer mee te maken dat christenen zich niet zo thuis voelen in een islamitische republiek, dan met vervolgingen.  En wat, tenslotte, Sadats optreden tegen de Egyptische oppositie in 1981 in dit verhaal doet is al helemaal onduidelijk. Sadat hakte in '81 wild in op wie dan ook die het gewaagd had kritiek op hem te hebben. Duizenden mensen, islamisten en linkse critici werden opgepakt en de top van de kerk, die hem eveneens had bekritiseerd, werd evenmin gespaard. Sadats optreden leidde er indirect toe dat hij nog datzelfde jaar werd vermoord. Maar was zijn optreden anti-christelijk?
Ook B.'s verdere opmerkingen over Sadat getuigen niet echt van veel kennis van zaken.  Zo schrijft  B. dat Sadat artikel 2 van de Egyptische grondwet zou hebben laten wijzigen in 'De islam is de staatsreligie en de sharia-beginselen zijn de bron van de wetgeving.' Dat is echter niet juist: Artikel 2 luidde al 'De islam is de religie van de staat en de taal is Arabisch'. Sadat voegde er in 1971 aan toe (om de islamisten te plezieren, bij wie hij toen steun zocht tegen links) dat 'de sharia een bron van wetgeving is'. B. heeft slechts in zoverre gelijk dat artikel 2 door christenen (een een toenemend aantal 'liberalere' Egyptenaren) wordt aangevochten omdat het de koptische minderheid min of meer diskwalificeert..

Bolkestein gaat nog verder met zijn litanie en noemt nog een hele serie van misstanden op in allerlei landen om aan te geven dat de situatie zorgelijk is, dat er sprake is van een uittocht van christenen uit het Midden-Oosten en Nederland in actie moet komen. Het is echter moeilijk hem serieus te nemen als hij zoveel onjuistheden in één artikel samen weet te brengen en met zoveel nadruk er tendentieus tegenaan gaat (en woorden bezigt als de 'talibanisering' van de door Israel bezette gebieden bijvoorbeeld). Slechts betreffende één land komt hij echt met een onverdachte bron, namelijk de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR), en dat gaat dan over Irak, waar de.situatie van de christenen na de verdrijving van Saddam Hussein in 2003 inderdaad dramatisch is verslechterd. (Al moet er bij worden aangetekend dat christenen niet de enigen zijn die te lijden hebben van de instabiliteit en staat-van-bijna- burgeroorlog die Irak nu al acht jaar in zijn greep heeft).
Voor de rest is Bolkesteins verhaal gewoon te tendentieus om serieus te nemen. Natuurlijk - er is sprake van een uittocht van christenen uit het Midden-Oosten. Maar het fenomeen bestaat al veel langer. Deels heeft dat ermee te maken dat christenen altijd al beter waren opgeleid en betere contacten hadden met het Westen (onder meer door het bestaan van missiescholen en dergelijke) en dus makkelijker de overstap kunnen maken naar rijkere landen. Deels heeft het ook te maken met het feit dat christenen hun bevoorrechte posities als hoger opgeleiden dreigen te verliezen, doordat over de hele linie het ontwikkelingspeil stijgt. Deels ook heeft het te maken met turbulente omstandigheden die van plaats tot plaats verschillen, denk aan Libanon, Iran of nu Irak. En natuurlijk is er ook sprake 'van frictie en gewelddadige incidenten, zoals bijvoorbeeld in Egypte. Maar die dateren niet van vandaag op gisteren. De christelijke exodus zonder meer terug voeren op een toenemende islamisering, of discriminatie en vervolging, is gewoon  moedwillig de waarheid geweld aandoen.  .
Dat neemt echter niet weg dat Bolkesteins betoog door heel wat mensen wel degelijk serieus wordt genomen (zoals dat ook gebeurt met de angstkreten over toenemend antisemitisme). Met name het meer orthodox-christelijke volksdeel is er gevoelig voor, zoal onder meer blijkt uit het feit dat B.'s  verhaal een paar dagen later werd bijgevallen door Arie Slob en Gert-Jan Segers van de ChristenUnie, met eveneens in een stuk in de Volkskrant. Daarin schreven ze onder meer:    
 Het Midden-Oosten heeft de laatste decennia sterk aan veelkleurigheid ingeboet. Een cultuur waarin soennieten, kopten, Armeniërs, Grieken, Druzen, sjiieten, Koerden, Maronieten samenleefden, is in toenemende mate een islamitische monocultuur aan het worden. De overmacht van de islamitische meerderheid beperkt steeds meer de vrijheid van minderheden en het is een teken aan de wand. 
Mooi gezegd, maar helaas ook grotendeels onwaar. Waar leefden die Koerden dan zo harmonieus? En was de situatie van soennieten, sjiieten, Druzen en Maronieten in  bijvoorbeeld Libanon dan zo fijn? Kom op zeg.

Waarom richten mensen als Slob, Segers (en Bolkestein) zich niet eerst op het behoud van de pluriformiteit hier in Nederland voor zij de islam van alles de schuld gaan geven. En waarom realiseren ze zich niet dat het in het Midden-Oosten meestal niet zozeer een kwestie is of was van de islam versus het christendom, maar van gemeenschappen waarin de rechten van minderheden in het algemeen meestal niet goed zijn geregeld, kortom van fricties als gevolg van socio-economische achtergronden en niet zozeer de religie. Waarom zien ze niet in dat wie alleen oog heeft voor de problemen van de christenen contraproductief bezig is? Dat de kwaal waar de Arabische wereld (nu nog) aan lijdt niet de islam is, maar in de eerste plaats het gebrek aan democratie?