COP27 werd de conferentie van Alaa en SISI had het nakijken - maar wat is het vervolg?

Poster van de Heinrich Böll Stiftung

Wat zou Abdel Fattah el-Sisi hebben verwacht? Volgens mij verwachtte hij een COP27 conferentie waar Egypte zou uitblinken door haar model-organisate, volgzame delegatieleleden, beschaafde milieu-organisaties die de rol van de overheid aanprezen, en een kwispelende Egyptische pers, terwijl hijzelf een heldenrol zou vervullen als de president die voor de zoveelste keer op een nette wijze weer om geld zou bedelen alvorens Egypte zou kunnen gaan werken aan het verminderen van zijn uitstoot.

Nou, dat heeft hij geweten.

COP27 was van de eerste tot de laatste dag de conferentie van een andere Abdel Fattah, namelijk Alaa Abdel Fattah. Alaa die al een paar maanden een hongerstaking hield, waarbij hij niet meer nuttigde dan 100 calorieën per dag en die aankondigde dat hij op de dag dat COP zou beginnen zou stoppen met het drinken van water. Vanaf dat moment was het de conferentie van de bekendste opposant van het regime, die nu al negen jaar in het gevang zuchtte, nadat hij twee keer onterecht was veroordeeld - een keer wegens het houden van een demonstratie en vervolgens nog een keer - terwijl hij in de gevangenis zat - voor het zogenaamd verspreiden van nepnieuws en het in een kwaad daglicht stellen van Egypte.

 Terwijl wereldleiders als Macron, Scholz, Sunak en Biden een beroep op Sisi deden om Alaa vrij te laten, was er het dagelijkse nieuws van zijn moeder, Layla Seif, die iedere dag naar de gevangenis in Wadi Natrun afreisde. Om weer te worden weggestuurd. Of van zijn advocaat, die tot drie keer toe van de officier van Justitie permissie kreeg om Alaa te bezoeken en evenzovele keren werd geweigerd met onzinnige smoezen, bijvoorbeeld dat de datum op zijn formulier niet geldig was omdat het een dag eerder was afgegeven. En er was het nieuws van de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken Rageh Shoukry, die - hij moet zijn ogen uit zijn kop schamen - in een interview keihard loog dat Alaa helemaal niet in hongerstaking was, dat hij medisch werd bijgestaan, dat hij zich heel goed voelde in de gevangenis en dat het hem aan niets ontbrak. 

Ondertussen wist niemand hoe het met hem ging, en of hij - zonder drinken - eigenlijk nog leefde. Zijn zus Sana, die eerst in London voor het Foreign Office een sit-in had gehouden, nam plotseling een vliegtuig en verscheen in Sharm el-Sheikh. Samen met iemand van Amnesty International en met Hossam Bahgat, de directeur van de ''Egyptian Initiative for Human Rights'', gaf ze dezelfde dag daar een persconferentie. Niet in het gedeelte dat toegankelijk was voor iedereen, dat was onmogelijk, maar in het gedeelte waar de Verenigde Naties het voor het zeggen had. Het was voor beiden riskant. Sana heeft al eens in de gevangenis gezeten en Hossam Bahgat was op slinkse wijze in Sharm opgedoken. Zijn organisatie was -zoals elke zichzelf respecterende mensenrechtenorganisatie in Egypte - door de Egyptische autoriteiten jarenlang tegengewerkt en in Sharm el-Sheikh geweigerd, waarna Bahgat zich had laten uitnodigen om deel uit te maken van de delegatie van een Duitse zusterorganisatie. 

Hossam Bahgat (Foto Stephan Röhl)

Daarna was het hek van de dam. Op twitter verschenen steeds nieuwe namen van mensen die al jaren in Egyptische gevangenschap zuchten.  Human Rights Watch gaf voor het eerst in jaren weer acte de présence in Egypte. Amnesty International deed oproepen om alle gevangenen vrij te laten. Hossam Bahgat gaf aan de Amerikaanse zender ''DemocracyNow!'' vanaf het terrein van COP27 een interview waarin hij de situatie ten aanzien van de mensenrechtein in Egypte een regelrechte crisis noemde.Hij vergeleek de openheid en de vrijheid in Egypte met Wit-Rusland, Uzbekistan of Syrië onder Assad. Niet alleen herhaalde hij het bekende nieuws van de tienduizenden in de Egyptische gevangenissen, of van de honderden arrestaties die in de aanloop naar COP hadden plaatsgevonden, vaak door illegaal hun telefoon tegen het licht te houden en iedereen van de straat te halen bij wie ook maar één opmerking over politiek werd gevonden. Maar ook vertelde hij dat zo'n 600 sites die over Egypte schrijven al jarenlang zijn geblokkeerd. En hoe de binnenlandse veiligheidsdienst kort na de machtsovername van Sissi, via stromannen elke krant, en elk televisiestation had opgekocht, nadat Sisi had geklaagd dat er steeds commentaar kwam op belissingen en dat er iedere dag talkshows waren op de televisie. Sindsdien viel alles onder de United Press Services (alias Mutahida), en indirect dus onder de staatsveiligheidsdienst. Wat wel makkelijk was, want er hoefde sindsdien nog maar voor elke gebeurtenis één enkel nieuwsbulletin gemaakt te worden dat dan gold voor het gehele land. 

Buiten was er intussen sprake van een waarlijk heel ander Egypte. Tijdens bijeenkomsten riep iedereen ploseling uit volle borst leuzen als ''Geen klimaatoplossing zonder mensenrechten'' en 'Laat Alaa vrij'', of ''Laat iedereen vrij''. Er vond zelfs een grote demonstratie plaats. Donderdag verplaatste de aandacht zich naar Wadi Natrun waar Alaa, een dag voor zijn 41ste verjaardag, zijn moeder, zus en tante ontving. Het leverde een dag later een dramatisch verhaal op hoe hij zijn staking al na een paar dagen had opgegeven, nadat hij onder de douche zijn bewustzijn had verloren en door medisch ingrijpen en door zijn celgenoten weer tot leven was gewekt. De familie toonde zich deels opgelucht, maar bleef aan de andere kant zeer ongerust. Want Alaa blijft gewoon in de gevangenis, er is helemaal niets afgesproken of veranderd. En hij maakt een mentaal instabiele indruk. Tegelijkertijd verweet de familie de Britse premier Sunak, die beloofd had zich volop voor Alaa's vrijlating in te zetten, dat hij hen lelijk in de steek had gelaten. 

Maar intussen neigt COP27 ten einde. En dat betekent dat een nieuwe fase aanbreekt vol onzekerheden. De mensenrechtensituatie in Egypte is duidelijk vooruit geholpen door deze COP27. Iedereen weet nu hoe het zit en tal van mensen hebben zich bevrijd van de angst en - zoals Hossan Bahgat  - onder het motto ''het is hoog tijd'' het achterste van hun tong laten zien. Maar dadelijk  gaat iedereen weer naar huis en wat gaat er dan gebeuren met Sana, met Hossam Bahgat en al die ongenoemde anderen die zo dapper waren om te protesteren. Hoe zal Sisi terugslaan? En hoe gaat het buitenland reageren zonder hetwelk Sisi zich niet veel kan permitteren?  Wat gaat er gebeuren met de tienduizenden gevangenen? En wat zullen de gevolgen zijn voor Alaa, die ondanks oproepen van Biden, Macron en Scholz niet vrij kwam en wiens Britse nationaliteit - ondanks de interventie van Rishi Sunak - door de Egyptische autoriteiten nog steeds glashard wordt genegeerd?