De Egyptenaren stemden bij hun referendum met de verkeerde vinger

Inkt aan de pink: deze hand heeft gestemd. (AFP)

Wie had gedacht dat de Egyptenaren 'nee' zouden stemmen in het referendum over beperkte constitutionele hervormingen, moet het hebben ontbroken aan realiteitszin. Egyptenaren zijn generaties lang gewend braaf datgene te stemmen wat van hun gevraagd wordt. Waarom zouden ze dan nu ineens 'nee' gaan stemmen? De meeste Egyptenaren wonen op het platteland en niet in de grote stad Cairo, waar de vooruitstrevend mensen wonen en de redenen om 'nee' tegen de voorgetelde wijzigingen te zeggen waren nogal ingewikkeld. Ze waren echt niet wijd en zijd bekend. Er is ook nauwelijks campagne gevoerd voor een 'nee'. In ieder geval lijken de communicatielijnen tussen de Jongeren Coalitie van 25 januari die voor zo'n 'nee' was en de ongeletterde of nauwelijks geletterde dorpelingen die minstens de helft van de bevolking uitmaken  niet erg ontwikkeld. En natuurlijk is er absoluut ook nog een onbekend aantal - maar zeker niet te onderschatten aantal -  mensen dat ofwel afhankelijk was van het oude regime, ofwel groot belang had en heeft bij het zo snel mogelijk herstellen van de rust en orde en dat helemaal niet geïnteresseerd is in een overgang naar een nieuwe, democratische orde.
 En zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan met het opsommen waarom de uitslag zondag werd zoals hij werd:  77,2% vóór de wijzigingen, 22,8% tegen, bij een opkomst van 41%, wat wil zeggen dat 18 miljoen van de ongeveer 45 miljoen stemgerechtigden opkwam en dat 4 miljoen van hen tegen stemden.
Al met al is dat nog niet eens zo slecht. Bijna een kwart van de stemgerechtigden. En - geen grote verrassing - dat percentage lag een stuk hoger in steden als Cairo, Alexandrië, Suez etc.
En wat betekent nu de uitslag? Dat een meerderheid van de Egyptenaren in verkiezingen die voor het eerst in tientallen jaren ergens over gingen en eerlijk waren (op zich al een verrichting en een goede repetitie voor de komende parlementsverkiezingen) niet hebben gestemd voor wat de 25 Januari Coalitie, ElBaradei en eigenlijk de hele oppositie vroeg, namelijk de vorming van een uit meer personen bestaand presidentieel overgangscollege en de benoeming van een commissie die zou zorgen voor een geheel nieuwe grondwet, waarna in ongeveer een jaar verkiezingen zouden volgen. In plaats daarvan hebben de Egyptenaren een voorstel van het leger goedgekeurd voor beperkte grondwetswijzigingen die als overgangsregeling  zijn bedoeld. Op grond daarvan wordt eerst een parlement gekozen dat vervolgens een commissie moet instellen die een echte nieuwe grondwet gaat schrijven, en vervolgens komen er ook verkiezingen voor een president, waaraan nu - anders dan vroeger - onafhankelijke kandidaten kunnen deelnemen. (Tegenstanders van de nu aangenomen wijzigingen voeren aan dat de president nog altijd geen kopt of een vrouw zou kunnen zijn en zelfs niet met een buitenlandse mag zijn getrouwd. Anderen - en mogelijk is dat nog een ernstiger gevaar - wijzen erop dat de vrijwel absolute macht van de president in de nu gewijzigde grondwet nauwelijks is ingeperkt, al is zijn periode tot hoogstens twee termijnen van vier jaar beperkt).
Tareq al-Bishri, voorzitter van de commissie die de wijzigingen uitwerkte zei daarover het volgende in een recent interview met Amira Howeidy in Al Ahram Weekly:

Why did you avoid amending the draconian powers the president enjoys under the existing constitution? And what guarantees are there that the next president won't abuse these powers?
As I said we were only amending some articles of the constitution. The most important point is that it is a temporary constitution that will apply for a year or perhaps a little more. During this period the People's Assembly and Shura Council will be elected. There will be six months to form the assembly for a new constitution and another six months for a new constitution to be deliberated, by a referendum. The timetable is set out in the final clause of Article 189. I think the most important thing that was said about power is that it should be temporary and the shorter the interim period, the less likely these powers will be abused.

Kortom, de status van de president en de manier waarop hij gekozen wordt zijn maar heel beperkt aangepast omdat de nadruk sterk ligt op het tijdelijke karakter van de hele regeling - in een jaar moet er een heel andere grondwet ten grondslag liggen aan het Egyptische systeem.
Dat mag zo zijn, maar het gevaar dat op de loer ligt is natuurlijk dat het nieuw te kiezen parlement zodanig zal zijn samengesteld dat het helemaal niet kiest voor een commissie die met een echte vernieuwde grondwet op de proppen komt. Dat zou dan betekenen dat veel van het oude Egypte (het Egypte van Nasser, Sadat en Mubarak zullen we maar zeggen) behouden blijft. Dat gevaar is reëel, zeker nadat kort voor de stemming de resten van Mubaraks Nationaal Democratische Partij (NDP), zowel als de Moslim Broederschap (MB), zich achter het referendum had opesteld. Zij roken al de winst. Als nu snel parlementsverkiezingen worden gehouden, zijn zij namelijk in het voordeel als de partijen met het meeste geld en de beste organisaties.
Om die redenen is het ook jammer dat de meeste Egyptische stemmers duidelijk hun verkeerde vinger hebben gebruikt. In plaats van hun pink of wijsvinger na het stemmen te laten merken, was hier de opgeheven middelvinger veel beter op zijn plaats geweest. Maar dat wil niet zeggen dat nu - zoals ik hier en daar vooral onder koptische Egyptenaren en Nederlandse christenen meen de te horen - de revolutie verloren is. De oppositie moet er nu gewoon keihard tegenaan. In de eerste plaats om te zorgen dat de parlementsverkiezingen niet in juni worden gehouden zoals het leger wilde, maar op zijn vroegst in september. Dat geeft andere partijen dan de NDP en de MB meer tijd voor een campagne. Maar dat zou ook de oppositie de gelegenheid geven om - zoals blogger Sandmonkey opmerkte - te gaan voor andere issues zoals de hoognodige schoonmaak en herbouw van de politie, of het vormen van coalities met de Egyptische werkers die nog altijd zitten te wachten op economische herstructureringen en de invoering van een fatsoenlijk minimum-loon.
Revoluties worden niet in de schoot geworpen. Veel eisen van de oppositie - zoals het naar huis sturen van het parlement, het opheffen van de Staatsveiligheid, het vervolgen van sommige politici van het vorige regime  - zijn al  ingewilligd. Maar verwachten dat ook een ingrijpende hervorming van de Egyptische maatschappij nu als vanzelf zou volgen - of door een leger dat daar eigenlijk helemaal geen belang bij heeft zou worden bevorderd - dat gaat domweg net iets te ver. De 25 Januari jongeren zijn duidelijk nog lang niet klaar met hun werk.