Het criminele gehalte van de Egyptische Staatsveiligheidsdienst

Met een beetje moeite misschien nog wel net te lezen, het opschrift van dit dossiertje: in het Arabisch staat er 'Het bombarderen van de Kerk van de Twee Heiligen in Alexandrië'. De foto is gemaakt in het hoofdkwartier van de Amn al-Dawla, de Egyptische Staatsveiligheidsdienst in Nasr City in Cairo. De kans dat er veel belastends uit het dossiertje komt is niet groot, de Staatsveiligheidsdienst heeft letterlijk karrenvrachten papieren verbrand en door de shredder gehaald, zoals de tweede foto laat zien. Er moet heel wat belastend materiaal in de archieven aanwezig zijn geweest.

Maar toch. Door heel wat mensen in Egypte wordt het intussen niet ondenkbaar geacht dat de Amn al-Dawla wel iets met het bombarderen van de kerk in Alexandrië in de nieuwjaarsnacht (23 doden) te maken had, zoals de dienst ook in verband wordt gebracht met het aanstichten van botsingen tussen kopten en moslims in het algemeen om daarmee het beeld te versterken dat een repressief beleid nodig was om het deksel op de ketel te houden. Zo wordt nu ook door velen gedacht dat de mannen van de Amn al-Dawla  iets te maken gehad kunnen hebben met de 13 doden die dinsdagavond zijn gevallen tijdens botsingen tussen salafisten en kopten bij de wijk Moqattam.
Feit is dat een grote groep mensen deze week na lang touwtrekken met het leger het hoofdkwartier van de Amn al-Dawla in de wijk Nasr City is binnengedrongen, nadat ontdekt was dat er een vuilniswagen vol geshredded papier voor het gebouw stond. Binnen werden martelkamers met bloedvlekken op de vloeren aangetroffen, nog veel meer geshredded papier, eindeloze reeksen nog niet vernietigde dossiers over personen en luxe vertrekken voor de minister van binnenlandse zaken (zie video op mijn Engelstalige blog. Daar verwijs ik ook naar twee verslagen van mensen die erbij de waren).

Ieder dossier een persoon

Te hopen valt dat het leger, de feitelijke machthebber op dit moment in Egypte, werk zal maken van een onderzoek naar de activiteiten van de dienst die blijkens de verslagen op Oostduits aandoende, Stasi-achtige wijze persoonlijke dossiers bijhield, alles wat naar enigszins onafhankelijke politieke opstelling zweemde de kop indrukte - van protesterende arbeiders, tot de voorhoede van de Moslim Broederschap en alles daartussen. En dat het niet alleen bij martelen en terroriseren bleef, is duidelijk: In 1989 ontketende de dienst met de moord op woordvoerder Alaa Mohieddin van de Gama'a al-Islamiyya (Islamitische Beweging, een radicale afsplitsing van de Moslim Broederschap) een oorlog die tot 1996 zou duren en waarin meer dan 1500 slachtoffer vielen. In 2010 werd de broer van Hamas-woordvoerder Sami al-Zuhri door de Amn al-Dawla doodgemarteld. Daartussen zijn zeker heel wat andere slachtoffers gemaakt. Hoeveel precies is onbekend en zal ook wel nooit bekend worden,maar zeker is dat ook een niet onbelangrijk deel van de doden die gevallen zijn tijdens de protesten tegen Mubarak in januari en februari op naam van de Staatsveiligheid moet worden geschreven. De dienst weerde zich toen in haar bekende stijl van de zaak kort en klein slaan en moord en terreur bedrijven die al jaren tegen moslimorganisaties was gebruikt, en die toen dus tegen een groter publiek werd ingezet. Een Egyptische mensenrechtenorganisatie heeft intussen berekend dat het totaal aantal doden van dit soort optredens tijdens de weken van protest op ruim 680 moet worden gesteld.
Al met al gaat het om een zeer ernstig probleem, een staatsdienst die zo'n dertig jaar ongebreideld heeft kunnen moorden en terroriseren, daarbij aan niemand verantwoording schuldig was behalve aan de president en zijn entourage, en al doende een mate van rechteloosheid heeft veroorzaakt die diep in de maatschappij is ingevreten. Het is van belang dat de dienst wordt opgeheven en onschadelijk gemaakt, maar daarvoor is ook van belang dat een een duidelijk beeld wordt geschapen van waar zij en haar employees door de jaren heen verantwoordelijk zijn geweest. Het is te hopen dat het leger snapt wat zijn taak is.

En vanzelfsprekend komen bij dit soort foto's en verhalen ook mijn eigen herinneringen boven. Destijds interviewde ik in de wijk Ein Shams buurtbewoners rondom een moskee waar de moslimfundamentalisten amok hadden gemaakt, zoals de Egyptische kranten meldden. Het kostte me vijf minuten om erachter te komen dat de kranten de zaak omgedraaid hadden en dat niet de fundamentalisten waren begonnen, maar dat de Amn al-dawla de mensen van de Gama'a al-Islamiyya hadden aangevallen. Daarbij hadden ze ook buurtbewoners die op goede voet met hen stonden (ze dreven er onder andere een kliniek die bij de aanval grondig werd vernield) geterroriseerd en geïntimideerd. De buurt was woedend.
Ik ontmoette er ook de eerder genoemde woordvoerder Alaa al-Mohieddin, die naar mijn huis kwam voor een interview. Hij vertelde dat dit soort optredens van de Veiligheidsdienst al 16 keer op andere plaatsen had plaatsgehad. Hij gaf me een lijst met details. Het gesprek vond plaats een paar maanden voordat Mohieddin - zie boven - op klaarlichte dag in Giza op straat door twee mannen van de Amn al-Dawla werd doodgeschoten.
Ik vond het te riskant om mijn verhaal onder eigen naam in de Volkskrant te publiceren, maar bood aan het materiaal te leveren zodat anderen op de redactie het aan elkaar zouden kunnen schrijven (toen ik zelf nog redacteur was had ik dat vaak gedaan met gevoelig liggende dingen van de correspondent in Beirut. En ook dat aanleveren van het materiaal was niet zonder risico, denk ik, want de dienst had mij al op het oog. Ik was de enige journalist van de tientallen die ik kende in Cairo die ondanks herhaalde verzoeken, nooit een zogenoemde 'presidentiële perskaart' heeft gekregen die maakte dat ik ook de president kon benaderen of staatsbezoeken van buitenlandse gasten kon bijwonen. Ik was ook bekend met verhalen over mensen die de Veiligheidsdient wilde uitschakelen en die dan, als ze op staat werden aangehouden, opeens een flink stuk hashish in hun zak bleken te hebben).
Maar de toenmalige chef van de redactie buitenland van de Volkskrant, een zekere Jan Luijten, vond dat ik me aanstelde. Dat ik het stuk niet gewoon wilde schrijven vond hij reden genoeg voor een daverende ruzie. 'Ach, dat schrijf je toch gewoon op, dat is je werk. Wat kan er nou gebeuren,' riep hij uit. Op mijn vraag of de krant dan garant wilde staan voor het doorbetalen van mijn inkomen als ik werd opgepakt of het land uitgezet, riep hij: 'Welnee, wat een onzin.' Mijn verhaal werd dus nooit gepubliceerd.
Er zouden nog meer ruzies met Luijten volgen - sommige om vergelijkbare redenen, sommige die zelfs een nog veel groter journalistiek onbenul verrieden aan zijn kant. Ik vraag me af wat hij, als hij nog leeft en nog wel eens een krant inziet, nu moet denken over onze toenmalige discussie - of hij nu toch eindelijk door zou hebben gekregen dat hij zich ontzettend moet schamen. Maar waarschijnlijk is dat niet, hij had een vrij groot bord voor z'n kop. Toch hoop ik stiekem dat hij dit stukje leest.

PS- Ik werd gewezen op een stuk in Der Spiegel van vandaag 9 maart, waarin wordt gewezen op de diverse stukken uit de Amn al-Dawla gebouwen (nogmaals: het gaat om documenten uit meerdere gebouwen in diverse plaatsen) waarvan een aantal intussen op internet is gezet. Eén zo'n document gaat over de aanslagen die in 2005 plaats vonden in Sharm el Sheikh bij onder meer het Mövenpick Hotel, waarbij 80 mensen (meest Duitse toeristen) omkwamen. Uit het document zou blijken dat de aanslag was opgezet door de Amn al-Dawla. De reden erachter zou zijn dat Gamal Mubarak, jongste zoon van de president, een zakelijk geschil had met de hoteleigenaar.
Uiteraard is niet zonder meer zeker dat het document echt is. Er zijn vervalsingen van documenten in omloop. Wel zou je je kunnen afvragen wie zo'n vervalsing zou maken en waarom. Maar het toont - voor zover nog nodig - in ieder geval eens te meer aan hoe belangrijk het is de zaak van deze criminele staatsdienst grondig uit te pluizen. (dank JBM Kamp)