Micha Wertheim was goed voor een verbazend spannende aflevering van Zomergasten

Ik ben weer terug en back in business. Of, zoals buurvrouw Anja dat noemt, ik heb de praktijk weer hervat. Veel heb ik niet gemist deze dagen waarin ik met prachtig weer met mijn zoon door Scandinavië toerde en door Scandiavische steden fietste. Het nieuws leek vooral van de Tour de France en de Olympische Spelen te komen. Afgezien van het zich alsmaar voortslepende drama in Syrië dan, dat intussen escaleerde met aanvallen van de oppositie in Damascus en Aleppo. Het eind is daar voorlopig nog niet in zicht. Eerlijk gezegd ben ik zelfs bang dat de tegenstellingen in de oppositie na de ongetwijfeld onafwendbare val van Assad c.s. nog wel eens de aanleiding kunnen gaan vormen voor een nieuwe, Libanon-achtige fase van de burgeroorlog.
Los van het nieuws in Syrië waren er natuurlijk ook de carnavaleske berichten rond Mitt Romney's bezoek aan Israel, waarbij hij zich bij voorbaat achter een Israelische aanval op Iran stelde, Jeruzalem de hoofdstad van Israel noemde en alsof dat nog niet genoeg was ook de verschillen in welvaart tussen Israel en de Palestijnse gebieden aan de culturele superioriteit van de de Israeli's toeschreef - alsof er geen bezetting  zou bestaan. Met het uitkramen van deze onzin aast Romney kennelijk op de stemmen van de rechtervleugel van de Amerikaanse Joodse gemeenschap. Het is maar goed dat dat hij, als er niets onverwachts gebeurt, straks weinig kans maakt om Obama te verslaan.

Leuker nieuws was er net vlak voor ik terugkwam: de cabaretier Micha Wertheim die te gast was in Zomergasten van de VPRO.  Ik zag de uitzending later en ben blij dat ik de moeite heb genomen hem terug te kijken. Het gaf een prachtig beeld van de belevingswereld van wat ik één van de origineelste Nederlandse cabaretiers vind. Zelden ook heb ik een verrassender keuze aan te vertonen fragmenten gezien. Van een getekende versie van de Amerikaanse radioserie 'The American Life' en Wim T. Schippers' serie 'We zijn weer thuis'  die beide lieten zien hoe tv de werkelijkheid kan laten verschuiven en vervormen, via de onweerstaanbare 'anti'-humor van Armando Ianucci en Doug Stanhope, naar de hilarische Amerikaanse goochelaars Penn & Teller. Zeker Stanhope's verfrissende tirade tegen Joden(dom) en het eeuwige gezeur over antisemitisme was een verfrissende afrekening met weer eens een ander taboe. Een eye-opener dus. Via een filmfragment van de Israelische schrijver Edgar Keret en een stukje uit de Israelische oorlogsfilm 'Lebanon' (over de inval van 1982) kwamen we bij een scene waarin comédienne Joan Rivers een lastig moment in een show bedwingt: een man in het publiek die luidkeels bezwaar maakt tegen iets wat kwetsend was in zijn situatie. Rivers geeft hem en het publiek geen kans om er verder iets van te denken en wijst hem er hardhandig op dat dit comedie is en dus met een korrel zout genomen moet worden. Bij Wertheim zelf gebeurde iets dergelijks een aantal jaren geleden tijdens een voorstelling in Roermond waar hij een bejaarde op de hak nam. Dat liep toen echter minder goed af.
En uiteindelijk eindigde Wertheim met onweerstaanbaar grappige scenes van de Amerikaanse stand up comedian Sarah Silverman en de Nederlanders Arjan Ederveen en Tosca Niterink (Creatief met kurk).
Veel, eigenlijk het meeste.van wat hij had uitgekozen kende ik niet. Hij had ook met opzet dingen uitgezocht die niet al te bekend waren, zei hij. Verrassend dus allemaal. En de lijst was nog iets langer. Er zat bijvoorbeeld ook nog een fragment in over Ornette Coleman en 'Free jazz', wat voor Wertheim aanleiding werd tot een bespiegeling dat als alles 'vrij' is in de kunst en er geen  enkele ordening of begrenzing meer bestaat, er eigenlijk ook nauwelijks meer sprake kan zijn van kunst. Als alles mag, als er geen regels meer zijn, wordt alles kunst - of helemaal niets meer. Dan krijg je krampachtige dingen. 'Zoals een berg poep is al een keer gedaan, maar een berg poep met een stok er en een kop erop nog niet,' zoals Wertheim zei. Het moet toch mogelijk zijn om steeds weer nieuwe vormen en regels te ontdekken en te scheppen, meende hij. Om vervolgens te verklaren dat hij Coleman  niettemin een groot kunstenaar vond.
 Ik ben het daarin wel met Wertheim eens (inclusief die paradox wat Coleman betreft). En zo kan ik ook grote sympathie opbrengen voor zijn visie op cabaret die in het gesprek naar voren kwam. Die visie komt erop neer dat er geen sprake mag zijn van een boodschap ('een boodschap is saai'), maar dat het publiek in verwarring moet worden gebracht, moet worden verrast  met dubbele bodems en onverwachte dingen. Het moet een confrontatie worden waarover het later thuis kan nadenken en zelf mag uitmaken waar het eigenlijk over ging.

Met een beetje verbazing las ik later besprekingen die zeiden dat presentator Jan Leyers 'geen vat op Wertheim kreeg' (NRC), dat Wertheim de 'leiding van de uitzending had overgenomen', of dat Leyers zich te bescheiden opstelde (NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch). Ik vond het juist een prachtige en uiterst boeiende uitzending, waarin Leyers zijn gast op een onvolprezen manier steeds volop de ruimte gaf en ook aanmoedigde om diens wereld aan ons te laten zien. Een uitzending waarin Wertheim na een hakkelend begin een voortreffelijk duidelijk en eerlijk beeld gaf van wat hem boeit en bezighoudt, en ook met de nodige humor vertelde wat hij zoal goed of fout heeft gedaan in de afgelopen jaren. Een ongekend spannend avondje tv was het wat mij betreft. Ik kan eraan toevoegen dat ik ook een bescheiden gevoel van trots niet helemaal kan onderdrukken, want Micha is een achterneef van me. Grappig eigenlijk: voor ik wegging schreef ik over mijn dochter Sarah, en toen ik terugkwam kon ik het weer niet laten familie op te hemelen. Maar ja, zeg nu zelf, ze gaven er ook aanleiding toe.
Wie overigens de uitzending niet heeft gezien: ga naar Wertheims eigen website. Daarop staan ook nog flink wat fragmenten die hij niet kon laten zien, omdat het teveel was, of te lang of te duur. Wertheim noemde het het 'Derde scherm' als aanvulling op het 'tweede scherm' dat de VPRO zelf al op zijn website in de aanbieding had. Een absolute aanrader.