Dit stuk schreef ik voor het kwartaalblad Kol Mokum van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam: Frans Bromet die een film maakte over de LJG naar aanleiding van de opening van een nieuwe synagoge in augustus 2010.
Veel LJG-leden moeten hem de
afgelopen tijden aan het werk hebben gezien. Opnamen tijdens Jamiem
toviem (Pesach), bij gewone diensten, een bar mitswa, de
'uitkomcursus', het verloop van de bouw van de nieuwe sjoel. Leden
uit diverse geledingen hebben hem op bezoek gehad met zijn
doodgewone, maar soms toch ook lastige vragen. 'Wat betekent God voor
u?' Hoe kwam u als rabbijn in Amsterdam terecht?
Bromet met zijn camera.
Misschien dat niet iedereen het zal
weten, maar er is al een tijdje een film in de maak over de LJG
Amsterdam, die rond de opening van de nieuwe sjoel te zien zal zijn
en ook op de Joodse Omroep zal worden vertoond. De maker is een
kleine man met een camera die al heel lang de wereld vooral met
behulp van dat ding aan zijn schouder bekijkt, rustig afwacht en met
een soms wat lijzige stem vragen stelt. Dat is Frans Bromet. Zijn
vragen lijken altijd heel gewoon – en misschien zijn ze dat ook.
Maar ze hebben wel de verdienste dat ze in combinatie met de beelden
die hij opneemt, dingen zichtbaar maken die je daarvoor niet zo
duidelijk zag.
In een radio-interview werd hem in 2009
gevraagd hoe hij dat deed, hoe dat zo was ontstaan, de speciale
Bromet-documentaire, bekend van allerlei televisie series als Buren,
De Verbouwing, De Nalatenschap, Failliet of niet, Late Liefde, en
nog veel meer. Hij was er lang geleden, tijdens en direct na de
filmacademie, al mee begonnen, zei hij. Filmen met de camera aan zijn
schouder en praten met mensen vóór de camera. (Bromet heeft de
camera ongeveer altijd aan de schouder, hij gebruikt bijna nooit een
statief. Iemand merkte eens op dat hij hem gebruikt als een soort
extra lichaamsdeel). Toen hem vervolgens de vraag werd voorgelegd hoe
dat zich zo ontwikkeld had, dat interviewen, of hij een speciale
techniek ontwikkeld had: 'Ik ben gewoon begonnen. Ik heb ook er nooit
een opleiding voor gedaan of zo. Maar ik merkte wel dat interviewen
me wel goed af ging. Dat als ik mensen wat vroeg, ze me wel dingen
wilden vertellen.'
1,2,3 groep
Bromet (geboren in 1944) is de laatste
jaren vooral documentaire- en programmamaker voor de tv. Ik noemde
al een aantal van de series en producties die hij gemaakt heeft (voor
onder meer de VPRO en de NCRV en de reeks is ook veel langer dan ik
opsomde), maar zo is hij niet begonnen. Aanvankelijk was hij
cameraman in de wereld van de speelfilm. Zijn eerste speelfilm deed
hij met Pim de la Parra en er volgden er nog zo'n 35 andere, waarvan
Ciske de Rat en Op hoop van zegen waarschijnlijk de bekendste waren.
In zijn biografieën wordt altijd vermeld dat hij begin jaren '60 aan
de filmacademie studeerde tegelijk met mannen als René Daalder, Jan
de Bont, Kees Meijering en Rem Koolhaas, de latere architect. Ze
vormden er de 1,2,3, groep die zich afzette tegen de heersende cultus
waarbij de film vooral het werk van één man, de regisseur zou zijn.
Volgens hen werd een film gemaakt door een collectief, en zouden
regie, camerawerk, geluid, montage en acteren qua belang niet voor
elkaar onderdoen. Om de daad bij het woord te voegen maakten ze ook
samen een film, waarin ze om beurten de verschillende rollen
vervulden. Bromet huldigt dit 1,2,3 standpunt overigens nog steeds.
Het was dan ook niet voor niets dat hij in 1982 de wereld van de
speelfilm vaarwel zei, omdat daar, zoals hij zei, alles toch nog
steeds draait om grote namen en de rest van de crew het moet doen met
een matige betaling, veel overuren en als het product klaar is een
plek in de schaduw.
Tijdens de jaren als cameraman maakte
hij echter ook altijd al documentaires of deed hij tv-werk. Zo heeft
hij jaren voor de Amsterdamse zender AT5 met Rik Zaal het programma
Zaal over de vloer gemaakt, waarvan de formule was dat ze naar
iemands huis gingen, waar Rik Zaal de betreffende persoon interviewde
terwijl Bromet onbevangen door het het huis liep met zijn camera en
filmde wat hem opviel. Ook maakte hij toen al eigen documentaires,
zoals De Noord 20-29 (1972) over zijn buren in Ilpendam, waar hij na
zijn Amsterdamse jaren naar toe verhuisde, of Drielandenpunt (1974)
over zijn familie. Dat laatste was een van de weinige keren dat hij
de confrontatie aanging met zijn deels Joodse afkomst. De naam van de
film slaat op het moment dat verschillend familieleden in Limburg de
grens met Duitsland oversteken, terwijl zijn Amsterdamse Joodse
vader, die had gezworen na de oorlog nooit meer een voet in Duitsland
te zullen zetten, aan de Nederlandse kant achterblijft.
Video
In 1972 startte Bromet een eigen
bedrijf. Enkele jaren later ging hij van het gebruik van film over op
video, een toen nog omstreden stap omdat de kwaliteit minder zou zijn
dan die van film. Bromet verdedigde zijn besluit door te zeggen dat
video uiterst geschikt was voor het kleinere tv-scherm formaat, veel
goedkoper was en veel makkelijker om mee te werken. Je hoefde niet
meer dagen te wachten tot de film ontwikkeld was, maar zag meteen het
resultaat. Bovendien kon hij, waar hij vroeger afhankelijk was van
montagebedrijven als het facilitaire bedrijf van de NOS, nu zelf de
editing doen. Er valt misschien aan toe te voegen dat het ook goed
aansloot bij Bromets 'informele' manier van werken: geen zorgvuldig
opgebouwde en uitgelichte opstellingen, geen statische camera, maar
beweeglijk, schijnbaar uit de losse pols en daardoor met zoveel
mogelijk oog voor de omgeving en soepel inspelend op onverwachte
dingen.
Veel succes had Bromet met de serie
Buren (jaren '90, VPRO) waarin hij beurtelings aan de ene en en aan
de andere kant van de schutting verhalen vastlegde van burenruzies
die allebei zo plausibel klonken dat het ondoenlijk leek een
schuldige aan te wijzen. Door het succes kon Bromet zijn bedrijf
uitbreiden en er volgden vergelijkbare series (intussen meestal voor
de NCRV) als De Verbouwing (de ellende die daarbij komt kijken), De
Nalatenschap (hoe erfgenamen het met elkaar aan de stok krijgen als
de nalatenschap verdeeld moet worden), de Scheiding (het gemodder met
omgangsregelingen met kinderen) en recenter Late liefde (paren die
elkaar vinden als ze al op leeftijd zijn). Niet allemaal vrolijke
onderwerpen, wel een soort reality-tv waarin Bromet niet alleen een
voortrekker bleek, maar ook een uniek eigen geluid liet horen doordat
hij bescheiden blijft, mensen in hun waarde laat en zelfs de schijn
van sensatiezucht weet te vermijden. Ooit, in 1980, maakte Bromet ook
een eigen speelfilm, een tip van de sluier, die overigens weinig
aandacht kreeg. En op dit moment heeft hij een tweede onder handen
die waarschijnlijk volgend jaar af zal komen en die zich afspeelt
tegen de achtergrond van het Hilversumse circuit, waar volgens hem
steeds minder de programmamakers het voor het zeggen hebben, maar in
plaats daarvan de managers met hun oog voor kijkcijfers – wat ten
koste gaat van kwaliteit.
Filmen tijdens de bouw. De man die wordt geïnterviewd (midden) is Ron van der Wieken, de voorzitter van de LJG.
IDFA
Vanaf 1996 werd Bromets bedrijf een
familiebedrijf onder de naam Bromet & dochters en in 2009
kreeg hij eindelijk een lang uitgebleven eerbetoon, doordat het
Documentaire festival IDFA een retrospectief aan hem wijdde. Een
verlate erkenning voor het feit dat ook video – zeker met de
langzamerhand steeds betere videocamera's – mooie producten kan
opleveren ( het IDFA wilde de eerste jaren alleen producten gemaakt
op film), maar ook zeker voor Bromets unieke manier van werken. Daar
werd ook Bromets uitstapje naar de politiek vertoond: een film waarin
Bromet als een horzel de lijsttrekkers volgt tijdens de campagne van
2002. De film was gemaakt voor de VPR, maar nooit uitgezonden wegens
de moord op Fortuyn. Recentelijk maakte Bromet overigens ook zo'n
voet-tussende-deur achtige reportage over de verkiezingsoverwinning
van de PVV in Almere bij de gemeenteraadsverkiezingen, die wél werd
uitgezonden.
En deze eigenzinnige filmer, die ver
van de subsidiegevers en officiële kanalen zijn eigen weg gaat,
is dus gevraagd een documentaire te
maken van zo'n 40 minuten over onze eigen LJG. Een beetje nog ter
gelegenheid van 75 jaar Verbond, een beetje ter gelegenheid van het
nieuwe gebouw. In feite doet het er iet zo toe ter gelegenheid
waarvan, want het zal zeker ook een eigenzinnige kijk geven op
liberaal jodendom. 'Het gaf mij de gelegenheid kennis te maken met
een wereld waar ik eigenlijk niets van wist,' zet Bromet. 'Want
mijn vader was dan wel Joods maar godsdienst speelde bij ons thuis
geen enkele rol.' Om er meteen op te laten volgen dat het hem
verbaasd heeft hoe weinig mensen bij de LJG echt volmondig zeggen in
God te geloven. 'Kennelijk gaat het om andere dingen.'
In de film zitten onder meer interviews
met Frieda Menco, de rabbijnen Lilienthal en Ten Brink, Leo Schloss,
het echtpaar Ted en Meyer van der Sluis, Ron van der Wieken en
Awraham Soetendorp (vooral over de rol van zijn vader). Er zitten
opnamen in van de vordering van de bouw van de nieuwe sjoel,
fragmenten van een door naderen opgenomen oudere film ronde de 'oude'
sjoel aan de Jacob Soetendorpstraat, shots van diensten en
dergelijke, een straks nog op te nemen reportage van de opening van
de nieuwe sjoel en vast en zeker de nodige terloopse Bromettiaanse
waarnemingen en gesprekken. De research en het geluid waren in handen van Bromets medewerker Olivia Buning. Veel valt er nog niet te zeggen over de film. Het
wordt een portret. We zullen het zien.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten