Peres 90 - een knalfeest voor een geboren loser

Gasten op het feestje van Shimon Peres: vlnr Barbra Streisand, Bill Clinton, Peres zelf en zijn aartsvijand Netanyahu.

Deze dagen was in Israel een knalfuif aan de gang ter gelegenheid van de 90ste verjaardag van Shimon Peres, Israels president. Ettelijke duizenden genodigden waren uitgerukt voor de feestelijkheid, die was opgetuigd als een symposium dat de prachtige naam 'Facing the Future' heeft gekregen. Onder hen diva Barbra Streisand die een liedje zong (en als verzoeknummer ook nog het synagogale lied Avinu Malkenu),   Tony Blair, Benjamin Netanyahu en oud-president Bill Clinton die speeches hielden en verder onder meer de acteurs Sharon Stone en Robert de Niro, prins Albert II van Monaco, president Kagame van Ruanda-Burundi en Rahm Emanuel, de burgemeester van Chicago.
De totale kosten van het verjaardagsfeest bedroegen 11 miljoen shekel (zo'n 3,5 miljoen euro). So what, zou je zeggen, de man wordt tenslotte 90! Maar toen las ik hoe schaamteloos Peres daar werd bewierookt en de hemel in geprezen en kon ik het toch niet laten om iets te schrijven. Dat Blair en Netanyahu hem een 'man van de vrede' noemden was nog tot daaraan toe, uit hun mond klonk dat banaal genoeg. Maar wat te denken van Clinton die in ruil voor een honorarium van 500.000 dollar Peres beschreef als:
''...the world's social Einstein. You have tried to put together a unified theory of meaning to unite politics and philosophy and psychology and history and science and technology. Every one of us who has been blessed enough to know you… has been made a little bigger, a little stronger, and a little more optimistic that one day your theory will be real. On your 90th birthday, what we really celebrate, is your great gift to all of us. God bless you."
Of Peres die een dag later Clinton als dank voor deze pluimstrijkerij de hoogste Israelische onderscheiding omhing, de 'presidentiële vrijheidsmedaille', en hem vertelde dat hij, Clinton, de de uitvinder van de twee-stanenoplossing zou zijn: "Your work laid the foundations which will one day bring peace to our region – the two state solution is your gift to Israel."

Clinton de bedenker van de twee-statenoplossing. Wat een kul. Maar wel ongeveer net zo onzinnig als Peres een sociale Einstein noemen. Ik moest onmiddellijk denken aan die keer dat ik Peres meemaakte tijdens een verkiezingscampagne voor zijn partij, de Arbeidspartij. Dat was in 1981 in Tel Aviv in een zaal waar Peres kwam spreken voor Georgische partij-aanhangers. Georgische immigranten vormden toen de armste onderlaag die in Israel te vinden was.
 Peres kwam het podium op en meteen klonk er luid boegeroep. En ongelukkigerwijs had de sociale Einstein daar volstrekt geen antwoord op. Hij reageerde beledigd, en in plaats van een dialoog aan te gaan, of de zaal te vragen wat hun grieven waren hield hij gekwetst zijn mond. Een plaatselijke partijvertegenwoordiger moest om stilte vragen. Uiteindelijk sprak Peres een kort speechje uit dat nog een paar keer door boegeroep werd onderbroken, daarna verliet hij ijlings de zaal. Een week later verloor hij de verkiezingen van Likud-leider Menachem Begin.
En dat was dus al de tweede keer. De eerste keer dat hij de verkieizingen verloor was in 1977. Hij had toen kort daarvoor Yitzhak Rabin opgevolgd, die had moeten aftreden als premier, omdat was onthuld dat mevrouw Rabin, uit de tijd dat Rabin nog ambassadeur was in de VS, tegen de regels een Amerikaanse dollarrekening had aangehouden.
Ik ontmoette Peres voor het eerst een jaar na deze eerste verkiezingsnederlaag. Het was 1978. Hij was in Nederland omdat hij als gastspreker zou optreden op een viering van het dertigjarige bestaan van Israel. Het werd een ontluisterende ontmoeting. Ik was een nog vrij groene verslaggever van Het Vrije Volk, toen een lokale sociaaldemocratische krant in Rotterdam, en had het gesprek met Peres weten te regelen via mijn goede contacten met de Israelische sociaaldemocratie (ik was, zo moet ik bekennen, toen nog zionist). Er was een redelijke ruimte in de krant voor gereserveerd.
Het binnenkomen verliep stroef. Ik zei iets in het Hebreeuws, wat hem de vraag ontlokte of ik die taal ook echt sprak. Dat deed ik niet. Ik stelde dus snel maar mijn eerste vraag: '30 jaar Israel. En u was er vanaf het begin bij. Hoe voelt dat?'
Ik had gedacht dat zo'n vraag Peres wel ruimte zou geven voor wat persoonlijke noten, en ik had allerlei volgende vragen bedacht die daar op zouden kunnen inhaken. Maar er gebeurde iets wat ik totaal niet had verwacht. Er viel een ongemakkelijke stilte. Peres keek naar zijn nagels en daarna naar het plafond. Vervolgens begon hij een verhaal op te dreunen op zo'n toon dat ik onmiddellijk begreep dat het de tekst van zijn feestrede was. (Dat bleek ook zo te zijn,  ik kon het diezelfde avond verifiëren). Ik was teleurgesteld - zijn toespraak was niet wat ik in de krant wilde zetten. Maar ik was ook van mijn stuk gebracht, want ik hield op deze manier weinig vragen over. Ik probeerde in te breken in zijn verhaal, hem persoonlijke noten te ontfutselen, maar zonder resultaat. Tenslotte week ik maar uit naar de rest van mijn vragen - over de actuele politiek. De derde vraag daarvan ging over de nederzettingen. Had hij niet de stichting van de nederzetting Kiryat Arba bij Hebron gesteund? En waarom, wat voor reden had hij daarvoor? Peres reageerde als door een adder gebeten. 'Your information is wrong,' zei hij met zijn sterke Poolse accent. 'but it is not important.' Daarna zei hij helemaal niets meer.
De volgende ochtend bij de krant was het eerste wat ik deed, informeren of er nog ergens een stuk van een vel of twee in voorraad was, zodat een eventueel gat kon worden gedicht. Dat was er. Vervolgens haalde ik een schaar uit mijn la en knipte ik het interview met Peres dat ik op vier vel had uitgeschreven, letterlijk in tweeën. 
De vraag over Kiryat Arba heeft me overigens nog wel een tijdje bezig gehouden. Pas geruime tijd later kwam ik erachter dat wat ik had gelezen inderdaad fout was. Peres had niet de nederzetting Kiryat Arba gesteund. Maar om zijn collega Yitzak Rabin, die toen premier was,  een hak te zetten had hij als minister van Defensie wel meegewerkt aan de oprichting van een andere nederzetting, namelijk Eilon Moreh, (en trouwens ook aan de stichting van Ofra en Kedumim).
Tot zover mijn persoonlijke ervaringen met Peres, de man van de vrede en de sociale Einstein. En ze stonden niet op zichzelf. In hetzelfde verkiezingsjaar 1981 waarin ik hem af zag gaan bij de Georgiërs, had ik ook een lang gesprek met een belangrijke partijgenoot van hem (ik meen een vroegere minister van Economische Zaken, ik ben helaas zijn naam vergeten) op het partijhoofdkwartier in Tel Aviv, die mij onderhield over het voor hem onbegrijpelijke fenomeen dat Peres zo geweldig impopulair was. Deze partijgenoot begreep er niets van dat veel mensen Peres een onbetrouwbare leugenaar en een mooiprater vonden (de partijgenoot zei dat zelf, het waren niet mijn woorden). Peres was juist zo gevoelig, zei deze partijgenoot. ''Hij schrijft gedichten. Hoeveel mensen weten dat nou?''. 

Niet veel mensen, schat ik. Maar feit is dat Peres niet alleen de verkiezingen van 1977 en 1981 verloor van Menachem Begin, maar ook die van 1988 (aan Yitzhak Shamir) en die van 1996 (aan Benyamin Netanyahu). Dat laatste gebeurde toen hij andermaal Yitzhak Rabin had opgevolgd. Duit keer omdat Rabin was vermoord. Peres had als waarnemend premier meteen verkiezingen kunnen laten uitschrijven, maar wachtte een paar maanden. In de tussentijd liet hij een Israelische militaire actie uitvoeren in Libanon (Codenaam 'Druiven der gramschap'), waarbij ook een Israelische beschieting plaatsvond van een VN-post in Qana, waar veel Libanese burgers schuilden. Meer dan 100 mensen werden daarbij gedood. Het kostte Peres de overwinning, doordat de Israelische Palestijnen die tot dan toe overwegend de Arbeidspartij hadden gesteund, zich massaal van stemming onthielden.
Later, in 2000 slaagde Peres er ook nog in de verkiezingen voor het presidentschap te verliezen van Moshe Katzav en in 2005 de verkiezingen voor het voorzitterschap van zijn partij van Amir Peretz. Volgens mij heeft echt niemand in zijn loopbaan zoveel verkiezingen verloren als Shimon Peres.
Maar wat misschien nog meer aan Peres kleeft dan dit eeuwige verliezerschap, is zijn gedrag van politieke windvaan. Al in het begin van zijn loopbaan verliet hij de Arbeiderpartij en liep hij over naar de afsplitsing  Rafi, een partijtje dat Ben Gurion had gesticht na onmin met de partijleiding. Later keerden beiden weer terug in de schoot van de moederpartij.
 Nadat hij in 2005 het partijleiderschap was kwijtgeraakt aan Peretz, liep hij over naar Kadimah. Via die partij werd hij uiteindelijk in 2007 president, nadat Katzav was ontmaskerd als serieverkrachter en had moeten aftreden. Daaraan was nog voorafgegaan dat Peres in 2001, toen de Arbeidspartij andermaal buiten een regering was gebleven, tot woede van het grootste deel van zijn partij minister van Buitenlandse Zaken werd in een kabinet van Ariël Sharon. Hem werd verweten dat hij als vijgenblad diende om in het buitenland de politiek van deze ultra-havik goed te praten. Maar misschien was dat niet zo'n hele vreemde wending in zijn carrière die hij begon als beschermeling van Ben Gurion. Peres die zo graag als vredesduif poseerde, voerde namelijk namens Ben Gurion de onderhandelingen met Frankrijk en Engeland, die ertoe leidden dat  Israel samen met deze twee landen optrok tegen Egypte in de Suez-oorlog van 1956. Deze oorlog wordt wel de laatste oprisping van het kolonialisme genoemd, omdat Engeland haar voerde als verzet tegen de naasting van het Suezkanaal door de Egyptische president Nasser, terwijl Frankrijk dat deed uit verzet tegen Nassers steun aan de opstandelingen van het FLN in Algerije. Als uitvloeisel van dit tijdelijke bondgenootschap kreeg Peres van de Fransen ook de atoomreactor van Dimona los. Hij werd daarmee in zekere zin ook de vader van Israels atoombom.  
Peres, de man van de vrede, het mocht wat. Zijn grootste verdiensten op dat gebied zijn alleen heel veel fraaie redevoeringen over regionale economische samenwerking, over een federatie van Israel, Jordanië en Palestina en over de twee-statenoplossing. In 1987 sloot hij tijdens geheime besprekingen in Londen, op basis van het in '82 gelanceerde zogenoemde Reagan-plan, een overeenkomst met koning Hussein over een overdracht van de bezette gebieden aan een samenwerkingsverband van Jordanië en de PLO. Peres liet het akkoord echter  lopen toen zijn coalitiegenoot Yitzhak Shamir een veto uitsprak. De overeenkomst met Hussein had een vredesakkoord kunnen opleveren als hij had doorgezet, want de PLO had zich met Hussein verzoend en zich bij voorbaat akkoord verklaard met het plan. Peres had een kabinetscrisis kunnen forceren en de zaak voorleggen aan de Israelische kiezers, maar de sociale Einstein en kampioen voor de vrede liet de gelegenheid ongebruikt voorbijgaan. In 1993 had hij een werkzaam aandeel in de totstandkoming van de Oslo-akkoorden, maar toen het na de dood van zijn collega Yithak Rabin erop aankwam het werk af te maken, liet hij na besluiten te nemen en slaagde hij er vervolgens in de verkiezingen te verliezen aan Netanyahu door zijn 'Druiven der Gramschap'- avontuur (zie boven) in Libanon
En natuurlijk waren veel deelnemers aan de feestelijkheden voor de 90-jarige zich bewust van het gebrek aan werkelijke verdiensten van deze sociale Einstein. De kritische stukken in de Israelische pers kwamen echter pas enkele dagen later los. De meeste gingen erover dat 3,5 miljoen euro wel wat veel was voor een verjaardagsfeestje. Een enkeling (Nachum Barnea) wees erop dat er ook wel veel was gejokt en dat minder gelukkige tijden in de carrière van Peres met de mantel der liefde waren bedekt. Eigenlijk was alleen  Gideon Levy in Haaretz meedogenloos. Hij schreef dat de  bijdrage van Peres, 'de man van de vrede', aan die vrede uitsluitend bestond uit vrome woorden. De verjaardagsviering noem hij  'an evening of lies'. Maar Levy kent Peres dan ook goed. Hij heeft ooit als assistent voor hem gewerkt.