Weg met het zionisme

Levy

Het was afgelopen donderdag Israels Onafhankelijkheidsdag. Voor Gideon Levy, de altijd dwarse journalist van Haaretz, was dat  reden om over het zionisme te schrijven. Het zionisme zou na 115 jaar met pensioen moeten, schreef hij, want het heeft zijn doel bereikt. Dat doel was een Joodse staat. Die is gesticht en daarmee is de taak van het zionisme in feite volbracht. Het feit dat er nu nog steeds over zionisme wordt gesproken sticht alleen maar verwarring, want niemand weet wat het inhoudt. Eigenlijk hoort zionisme thuis in de geschiedenisboeken, maar ..

.. the Jewish people lives, as they say, and therefore Israel has tried to invent a new Zionism for itself, far more totalitarian than its predecessor. 

en

We have given world Jewry grades in Zionism. Anyone who donates to settlements - Zionist; anyone who donates to human rights organizations - anti. Anyone who belongs to the nationalist, rapacious, right-wing Jewish establishment - Zionist. Anyone who seeks a fairer, more enlightened alternative - post. Anyone who blindly supports all of Israel's misdeeds - Zionist; anyone who dares to criticize it - anti-Semites, even if they are Jewish. A former Israeli who lives in Vegas and gambles on his former country's future, urging it to blow up, bomb, crush and destroy - Zionist. Anyone worried about its justice - post-Zionist.

'Ben ik een zionist?' vraagt Levy zich af. En hij geeft het antwoord: 'Als zionisme het koloniseren van de Westoever is dan ben ik een anti-zionist. Als het de voortzetting van de bezetting is, ben ik geen zionist. En als zionisme het recht van het Joodse volk op een staat is, net zoals het recht van het Palestijnse volk op een staat, inclusief het goedmaken van tenminste een deel van het onrecht dat ze in 1948 is aangedaan, dan ben ik een zionist. En als zionisme het streven is naar democratische staat, dan ben ik in dat geval ook een zionist, zoon van een zionist.'

Het is geen nieuw thema dat Levy aanroert. Zionisme staat op meer plaatsen ter discussie. Ooit was ik zelf zionist. Het is meer dan 35 jaar geleden. Zionisme noemde ik toen, in  navolging van anderen, 'de bevrijdingsbeweging van het joodse volk'. En in zekere zin sta ik nog steeds achter die uitspraak, maar daarna kwamen de jaren '90 waarin 'New Historians'  als Benny Morris, Avi Shlaim en Ilan Pappé met Simcha Flapan als voorloper, ons een andere kijk gaven op de ontstaansgeschiedenis van Israel en dingen bevestigden die we langzamerhand steeds meer begonnen te vermoeden en ons een ongemakkelijk gevoel hadden bezorgd. Het beeld van de bevrijdingsbeweging werd toen wat genuanceerd. Nog steeds sta ik, net als Levy, achter het idee dat de situatie van de Joden ten tijde van het ontstaan van het zionisme rechtvaardigde dat zij aanspraak gingen maken op een eigen land. Immers in die tijd was - met name in Oost-Europa - zeker sprake was van een eigen nationaliteit, met een eigen taal (Jiddisch) en vaak een eigen autonoom Joods bestuur, maar zonder bijbehorende burgerrechten. Joden waren in veel landen een aparte, veelal rechteloze vervolgde minderheid. Maar net als veel anderen (onder wie Levy, denk ik) heb ik zo mijn twijfels of de manier waarop Israel uiteindelijk tot stand is gekomen wel zo gelukkig was. Ik denk dat het anders had gekund - en ook had gemoeten, en dat een historisch compromis met de Palestijnen wel het minste is waar Israel op aan zou moeten sturen.
Dat is iets wat de staat Israel op zich zou moeten nemen. Het zionisme is daarbij geenszins nodig. Het zionisme in zijn hedendaagse ideologische vorm is daar alleen maar een hinderlijke factor bij, zoals ook Levy aangeeft. Immers zionisten zijn tegenwoordig mensen die geld geven aan nederzettingen, die de bezetting in stand houden en die iedereen die mensenrechtenorganisaties steunt of het het waagt kritiek te hebben op hoe Israel zich opstelt, verdacht maken als anti-zionist, wat in de ogen van de huidige zionisten zo'n beetje gelijk staat aan antisemitisme.
We kunnen het ook anders zeggen: het zionisme was ooit een beweging die naar de emancipatie van de Joden streefde. Dat heeft de beweging bereikt, maar intussen is zij doorgegroeid tot een gevaarlijke, chauvinistische ideologie, die de rechten van Palestijnen ontkent, hen onderdrukt, het recht opeist hun  land in bezit te nemen en de bezetting te laten voortduren. Dat is iets anders dan aanvankelijk de bedoeling is geweest. Dus: weg met deze beweging die zichzelf heeft overleefd en uit is gegroeid tot een gevaarlijke, nationalistische karikatuur van een bevrijdingsbeweging. Anti-zionisme is de noodzakelijk oplossing. Het is de keuze voor een andere koers dan Israel op dit moment volgt. Zet het zionisme bij het groot vuil, of in een museum, waar andere nationalistische bewegingen al eerder terecht zijn gekomen.

Maar dat is dus niet zo eenvoudig. Want zionisme is niet alleen in Israel een soort keurmerk geworden voor wat in de ogen van rechtse Israeli's deugt of  niet deugt, het heeft ook een functie buiten Israel. Daar is het een netwerk van geldinzamelingsmachines en Joodse organisaties. Het is er bovendien een predicaat dat de gemiddelde Jood buiten Israel zichzelf vrij gedachteloos verleent, zonder dat het overigens hoeft in te houden dat hij/zij ook daadwerkelijk lid is van de een of andere zionistische organisatie. In de ogen van de gemiddelde, niet al te geëngageerde Jood buiten Israel is zionisme zoiets als 'achter Israel staan', en dat doen velen van hen nu eenmaal vrij automatisch.

Beinart

Een bewijs hiervoor is - paradoxaal - een recent boek van de Amerikaan Peter Beinart, 'The Crisis of Zionism'.  Beinart, die redacteur van de New Republic is geweest, tegenwoordig voor de Daily Beast schrijft en lector is in politicologie en journalistiek aan de Universiteit van New York, beschrijft daarin de afkalvende steun voor Israel onder de jongere generatie Joodse Amerikanen. Beinart wijt dat onder meer aan de onvoorwaardelijke steun van organisaties als de Joodse lobby AIPAC en verwante organen voor een Israelische politiek die botst met de doorgaans liberale en tolerante opvattingen van Amerika's Joodse bevolking. De jongeren kunnen volgens hem die steun veel minder goed  met hun eigen levenswijze in overeenstemming brengen dan de oudere generatie. Beinart breekt daarom een lans voor een liberaler soort zionisme, een ander en beter zionisme zoals het volgens sommigen ooit was, of was bedoeld, en hij neemt afstand van de nederzettingen en is kritisch over de bezetting. Een controversieel element uit zijn  boek is dat hij pleit voor een boycot van producten uit de nederzettingen, een soort partiële BDS (Boycot, Divestment and Sanctions), wat hem onder meer in de Bay Area (San Francisco en omgeving) op afzeggingen van spreekbeurten kwam te staan. (voor meer bijzonderheden over zijn  boek, klik hier, of hier)
Maar het paradoxale van Beinarts boek, dat overigens zoals ook eerdere publicaties van hem, veel aandacht krijgt, is natuurlijk dat hij het zoekt in een ander soort zionisme, terwijl het misschien meer voor de hand had gelegen intussen afstand te nemen van deze totaal door de ultra-nationalisten geannexeerde ideologie. Het gebruik van het woord zionisme zet immers al meteen de deur open voor discussies over wie de ware zionisten zijn en wat een echt en goed zionisme eigenlijk inhoudt. Beinart's keuze voor de term heeft wellicht het voordeel dat  het teruggrijpt op een term die voor velen de verbondenheid met Israel symboliseert en daarom appelleert aan een groot publiek, maar het staat tegelijkertijd voor de diepgewortelde - en door de diehard zionisten aangemoedigde -  begripsverwarring dat kritiek op Israel antizionistisch en dus anti-Israel is. Een afrekening met het zionisme-na-de-geboorte van de staat en een pleidooi voor een ander soort benadering, dat is wat nodig is en dat is wat de duidelijkheid van de dingen die Beinart betoogt zou verhogen. Het zionisme is zijn uiterste houdbaarheidsdatum al decennia geleden gepasseerd. Gideon Levy heeft, zoals bijna altijd, volkomen gelijk.