Syrië stevent af op een volledige burgeroorlog en het Westen helpt er een handje bij

 ´We zijn geen terroristen.´ Demonstratie tegen Assad op 25 mei na het vrijdaggebed in Binsh bij Idlib in het noorden van Syrië (Reuters).

De woede tegen Bashar al-Assad heeft een nieuw hoogtepunt bereikt, nadat was vastgesteld vorige week vrijdag 108 mensen onder wie veel kinderen in Houla (provincie Homs) naar alle waarschijnlijkheid door Assads mensen waren vermoord. Een dertigtal door granaten, wat wees op beschietingen door het reguliere leger. De rest was gedood door geweerkogels of messteken, wat leek te wijzen op een actie van de zogenoemde sabiha, gewapende bendes behorende tot het pro-Assad kamp.
De moordpartij lijkt een keerpunt te worden in het drama dat Syrië heet. Dertien Westerse landen wezen de Syrische ambassadeur uit. De Veiligheidsraad sprak een veroordeling uit, en er gaan stemmen op die  - zoals de Franse president Hollande - gewapend ingrijpen niet langer willen uitsluiten.
Maar intussen is de slachtpartij in Houla vooral een bewijs van hoe de situatie in Syrië verder uit de hand loopt. Joshua Landis, één van de beste Syrië-kenners, betoogde voor National Public Radio (hier te volgen op zijn blog) dat wat in Houla gebeurde te verklaren was uit het feit dat het een sunnitisch dorp is, dat is omringd door dorpen met een alawitische of christelijke bevolking. De alawieten en christenen steunen, uit angst voor het ongewisse onder een nieuw regime, over het algemeen Assad. En de regering, die langzamerhand meer in het nauw raakt doordat sunnieten steeds vaker uit het leger deserteren of zich op ander manieren van haar afkeren (stakingen van winkeliers in Damascus of Aleppo), is begonnen dorpsmilities te bewapenen op plaatsen waar haar aanhangers  in de meerderheid zijn. De slachting in Houla zou zijn begonnen als represaille voor een aanval vanuit Houla op een checkpoint van het leger, maar sabiha uit de omringende dorpen zouden het werk vervolgens hebben afgemaakt met de bedoeling de sunnieten uit het anti-Assad kamp een lesje te leren.    
Of het zo gegaan is weten we niet zeker. Dat het een actie van rebellen was, met de bedoeling het regime in diskrediet te brengen, zoals Damascus het zelf noemde, is misschien niet helemaal voor 100% uit te sluiten, alhoewel minder waarschijnlijk  Misschien zullen we de waarheid ook wel nooit te weten komen. Maar wat als een paal boven water staat, is dat de tegenstellingen tussen de Syrische bevolkingsgroepen toenemen. Tegenover acties van het officiële Syrische leger tegen de burgerbevolking staat een toenemend aantal ontvoeringen en lynchpartijen van militairen, ambtenaren en ook burgers door de rebellen. Om nog maar niet te spreken van  bomaanslagen tegen politie- en inlichtingencentra, zoals onlangs in Damascus waarbij 55 mensen werden gedood en 400 gewond. Er zijn tientallen, honderden -volgens Joshua Landis wel zo´n 500 - rebellenmilities actief, en niemand weet wie ze commandeert. Evenmin is duidelijk of de regering haar sabiha wel in de hand heeft. En intussen gooit het westen, dat uit is op ´regime-change´, willens en wetens olie op het vuur door te gedogen - de  VS voorop - dat  Saudi-Arabië en Qatar wapens leveren aan de rebellen. Het perspectief van een burgeroorlog langs religieuze lijnen - à la Irak of à la Libanon - komt daardoor geleidelijk maar onontkoombaar dichterbij. 
Nog  een andere factor draagt bij het uiteenvallen van de samenhang van de Syrische maatschappij. Samir Aita, een Syrische econoom die hoofdredacteur is van de Arabische editie van het Franse blad Le Monde diplomatique, zei in een interview voor één van de oppositiebewegingen, de National Coordination Body for Democratic Change, dat de tegen Syrië afgekondigde sancties krachtig bijdragen aan de desintegratie van  de sociale verbanden. De sancties treffen, zoals meestal, vooral de burgers en niet het regime. In de winter zaten mensen massaal in de kou door gebrek aan energie. Inmiddels kost een fles gas om te koken 40 - 50 dollar  en is een tekort aan meel en aan veel andere zaken. Het gebrek aan essentiële levensbehoeften werkt uitermate ontwrichtend op een samenleving waarin de slechte economische situatie en de grote (jeugd)werkloosheid überhaupt toch al belangrijke factoren waren die bijdroegen tot het ontstaan van de opstand in maart 2011.  


Het Westen dringt nu - na Houla met vernieuwde kracht - aan op het verdwijnen van Assad. Hier en daar valt te horen dat de VS wel wat voelen voor het Jemenitische-model: zoveel druk op Assad dat hij net als Ali Abdallah Saleh van Jemen opstapt en de macht overdraagt aan een vicepresident die dan hervormingen kan doorvoeren. Die aanpak heeft in Jemen niet echt gewerkt. Maar in Syrië is het helemaal een slag in de lucht: het gaat eraan voorbij dat Assad´s Ba´ath-regime niet zozeer afhankelijk is van één man, maar van een clan en zelfs een groot deel van een bevolkingsgroep (de Alawieten) die alle machtsposities bezetten, zowel in het leger als de burgermaatschappij.   
Maar dan is er nog een groter probleem. En dat is dat er volstrekt geen geloofwaardig alternatief is voor Assads bewind. De Syrische Nationale Raad (SNC), de grootste groep, wordt gedomineerd door de Moslim Broederschap. De SNC heeft de roep om democratie in Syrië niet eens in haar eigen gelederen kunnen toepassen. Hij heeft minderheden als christenen en alawieten (bij elkaar meer dan een kwart van de bevolking) niet voldoende op hun gemak kunnen stellen om hen over de streep te trekken in het kamp van de mensen die Assad willen verdrijven. Ook is die zelfde SNC er na meer dan een jaar nog steeds niet in geslaagd om een geloofwaardig programma voor-na-Assad op tafel te leggen. En zelfs moest een conferentie die half mei in Cairo zou worden gehouden om de SNC met ander oppositiegroepen op één lijn te krijgen, wegens gebrek aan overeenstemming worden afgezegd. Niettemin blaast de SNC hoog van de toren, roept hij dat hij niet wil praten met de regering voor Assad weg is, en heeft hij nu - na Houla - ook het staakt-het-vuren opgezegd waar het zich - net zo min als de regering trouwens - toch al niet aan hield.   
Tegen deze achtergrond is het eigenlijk onbegrijpelijk dat het Westen maar blijft drammen dat Assad weg moet voor er zaken kunnen worden gedaan, en verwijten blijft maken aan het adres van Rusland, dat de regering in Damascus de hand boven het hoofd blijft houden. Van alle kanten kunnen we horen dat Rusland alleen uit is op eigenbelang. En het zal inderdaad wel waar zijn dat het voor Moskou van belang is vrienden als Syrië of Iran niet zonder meer aan hun lot over te laten. Maar voor Rusland lijkt het toch minstens even belangrijk te zijn dat er geen geloofwaardig alternatief is voor de huidige regering. Ook lijkt het oprecht  bezorgd dat militair ingrijpen de zaken zal verergeren, zoals het Westen dat al eerder heeft gedaan met ingrijpen in Irak, Afghanistan en uiteindelijk ook  Libië. Rusland lijkt niet per sé uit te zijn op het handhaven van Assad en diens regering. Tenslotte is ongeveer de hele wereld ervan overtuigd dat dat niet echt veel langer tot de mogelijkheden behoort. Maar wel dringt Moskou steeds aan op onderhandelingen die moeten leiden tot hervormingen van binnenuit. En met een nauw verholen aanval op het Westen en de Golflanden uit het ook  scherpe kritiek uit op ´partijen die de oppositie aanzetten tot het saboteren van het Annan-plan met de bedoeling buitenlandse interventie uit te lokken´.    
En intussen sprak Annan zelf deze dagen dus onder meer met Assad in een poging zijn zes-puntsplan te redden. De linkse Libanese krant Al-Akhbar meldde uit diplomatieke bron te hebben gehoord dat Washington, Londen en Parijs Annan op pad hadden gestuurd met forse eisen, nadat de Veiligheidsraadsdiscussie door Russisch verzet niet had opgeleverd wat ze hadden gehoopt. Eis nummer één was een onderzoek naar wat zich heeft afgespeeld in Houla. Eis nummert twee, die samenviel met het wegsturen van de Syrische ambassadeurs uit de Westerse hoofdsteden, was volgens Al-Akhbar dat Assad onmiddellijk begint met het implementeren van de hervormingen die hij eerder had beloofd.
Al-Akhbar haalde ook Annan´s assistent Nasser al-Qudwa aan, die zei dat het al of niet hebben van succes van het Annan-plan op dit moment afhangt van het zo gauw mogelijk uitbreiden van het aantal waarnemers en een verbreding van hun taken, zodat ze ook tijdelijk de supervisie kunnen krijgen over het bestuur van ´gevarenzones´.
Het is onwaarschijnlijk dat dat ervan zal komen. De sfeer na Houla is zodanig dat het er meer op lijkt dat de missie-Annan al zo ongeveer is afgeschreven. En zo escaleert de situatie geleidelijk verder in de richting van een volledige burgeroorlog.