De Palestijnse Autoriteit heeft sinds maandag 2 juni 2014 een nieuwe regering. Een regering van nationale eenheid waaraan voor het eerst sinds 2007 zowel Fatah als Hamas hun steun hebben verleend. Het is de eerste stap in een verzoeningsproces dat zeven jaar onmin tussen de twee bewegingen ongedaan moet maken. Het feit dat de regering er is gekomen maakt het aannemelijker dat het de partijen nu ernst is met hun toenadering. Maar de echte grote beslissingen moeten nog komen.
Mahmoud Abbas schudt de hand van minister van Buitenlandse Zaken Riadh al-Malki tijdens de beëdiging van het nieuwe Palestijnse eenheidskabinet. Links op de foto naast Abbas premier Rami Hamdallah.
Israel is er niet blij mee, dit nieuwe eenheidskabinet. Weliswaar is het een ''zakenkabinet'' met louter technocraten, onder leiding van Rami Hamdallah, die ook de vorige regering leidde, en zonder kopstukken van welke Palestijnse groepering dan ook. Maar een regering die mede door de ''terreurbeweging'' in Gaza wordt gesteund is voor Israel taboe. Mahmoud Abbas mag dan in diverse toonaarden hebben verklaard dat de nieuwe regering alle akkoorden die in het verleden met Israel zijn gesloten zal respecteren, geweld heeft afgezworen en zal treden in de voetsporen van het beleid van de Palestijnse Autoriteit, de Israelische regering is er niet van onder de indruk. Zelfs niet van het feit dat Abbas heeft gezegd dat ook de samenwerking op het gebied van de veiligheid met Israel zal worden voortgezet. Voor Benjamin Netanyahu maakt het namelijk allemaal niets uit.
Ruim een maand geleden, toen de onderhandelaars van Fatah en Hamas hun handtekening zetten onder een akkoord, zei hij dat Abbas de keuze had had tussen 'vrede of verzoening met Hamas'. En hij zette hij die lijn voort met een serie ''strafmaatregelen'' gericht tegen de Palestijnse Autoriteit. Al in april, toen Fatah met de ''terreurbeweging'' Hamas in zee ging, besloot Israel de afdracht van belastingen en accijnzen die het voor de PA int, stop te zetten. Een schadepost van zo'n 100 miljoen dollar per maand voor de PA. Ook verordonneerde Israel dat Palestijnse banken hun surplus aan shekels niet meer via hun Israelische collega's kunnen omzetten in buitenlandse valuta, wat een belangrijke (extra) hinderpaal is voor de toch al door een web van restricties geplaagde Palestijnse economie.
Straffen
Op de dag dat de Palestijnen hun regering bekendmaakten kwamen daar nog wat extra ''straffen'' bij”. Israel zal onder geen beding meewerken als er binnen enkele maanden nieuwe Palestijnse verkiezingen zullen worden gehouden. Het zal verhinderen dat de de Palestijnen in Oost-Jeruzalem naar de stembus gaan, zoals het dat ook in 2006 dreigde te doen (door ingrijpen van de VS werd dat toen op het nippertje voorkomen). Ook zal Israel zorgen dat minister van Gaza niet naar de Westoever en die van de Westoever niet naar Gaza kunnen reizen, een maatregel waarmee het ook effectief het in 2007 gekozen Palestijnse parlement om zeep hielp. Een voorproefje hiervan kreeg de nieuwe regering overigens al bij de inzegening, want vier ministers uit Gaza moesten wegens Israelische reisbeperkingen verstek laten gaan. En intussen riep Netanyahu ook alle regeringen van bevriende naties op om na de vorming van de regering van Hamas en Fatah hun samenwerking met de PA op te zeggen.
Het is duidelijk: Israel zal met alle mogelijke middelen proberen de toenadering tussen Hamas en Fatah onderuit te halen. Of dat ook zal lukken is twijfelachtig. Abbas lijkt erop te vertrouwen dat de VS, en wellicht ook de EU, tussenbeide zullen komen als de PA door Israelische tegenwerking echt in moeilijkheden komt. Waarschijnlijk gokt hij er op dat het besef dat het voortbestaan van de Palestijnse Autoriteit eigenlijk meer in het belang is van Israel dan van de Palestijnen zelf, de doorslag zal geven en het pleit voor hem zal winnen. De eerste slagen lijkt hij ook al meteen gewonnen te hebben. Zowel de VS als de EU hebben Israel vrijwel meteen laten weten dat zij de samenwerking met de PA, en de hulp aan de PA, gewoon zullen voortzetten. De VS zei erbij de daden van de nieuwe regering nauwlettend te zullen volgen. De EU liet in een verklaring weten de toenadering Fatah-Hamas positief te beoordelen, een ontwikkeling die ''kansen biedt voor het vredesproces'' (wat dat ook moge zijn).
Uit nood geboren
Maar tegenwerking van de Israelische regering is ook niet persé het enige obstakel dat de verzoening van Fatah en Hamas in de weg hoeft te staan. Potentieel bedreigender is de fragiele situatie van de twee partijen ten opzichte van elkaar. Er is nog veel oud zeer tussen beiden, nadat Fatah in 2007 met Amerikaanse hulp een poging deed Hamas in Gaza te onttronen en vervolgens een gevoelige nederlaag leed en zelf uit de Strook werd verjaagd. De huidige toenadering is dan ook uit nood geboren. Het is als het ware van beide partijen een vlucht naar voren. Hamas verkeerde in een uiterst zwakke positie na de val van hun bondgenoot Morsi in Egypte en nadat de Egyptische houding in ijskoude vijandschap is verkeerd. Hun regering in Gaza verkeert in acute geldnood, nadat de Egyptische militairen vrijwel de hele 'tunnelindustrie' in het zuiden van de Strook heeft vernield. Bovendien heeft Hamas ook elders nog maar weinig vrienden. De beweging heeft te lijden gehad van het verlies van haar steunpunt in Damascus en de vermindering van de steun van Iran, maar ervaart – als ''loot aan de stam van de Moslim Broederschap'' – ook sterk de huidige ijzige houding die veel Arabische landen op dit moment jegens de Moslim Broeders waar dan ook aan de dag leggen.
Fatah, aan de andere kant, stond met de rug tegen de muur na het mislukken van de zoveelste poging om tot een akkoord met Israel te komen. Negen maanden van overleg hadden niet alleen geen enkel, maar dan ook geen enkel, Israelisch voorstel opgeleverd, maar ook was in die periode een absoluut recordaantal van 14.000 nieuw huizen in de nederzettingen aanbesteed, terwijl een recordaantal van 61 Palestijnen door Israel werd gedood, en ook nog eens ruim 500 Palestijnse gebouwen waren gesloopt. En wat helemaal de deur dichtdeed, was de weigering van Israel om de laatste groep van 26 langgestrafte Palestijnen, zoals bij het begin van de onderhandelingen was afgesproken, vrij te laten. Dat lag uitermate gevoelig bij het Palestijnse publiek. Het vroeg om een ''daad''. Mogelijk heeft trouwens nog meer meegespeeld. Zoals angst dat de nog altijd machtige groep rond de bij Fatah in ongenade gevallen Mohammed Dahlan, die een band heeft opgebouwd met de nieuwe president van Egypte, El-Sisi, alsnog een voet aan de grond in Gaza zou kunnen krijgen.
Slechts en beginnetje
Waar beide partijen in 2011 en 2013 niet verder kwamen dan akkoorden (eerst Cairo, later Doha) die niet werden nageleefd, bleek ditmaal de wens om toch iets positiefs te laten zien, aan beide kanten sterk genoeg. Zo hebben we nu dus een eenheidsregering. Al was het tot het laatst toe spannend of die er zou komen, want Abbas drukte tegen de wens van Hamas door dat Riadh al-Malki minister van Buitenlandse Zaken zou blijven en ook hief hij, tegen de wens van Hamas, het ministerie van Gevangenenzaken op (de taken van het ministerie zullen worden overgeheveld naar een commissie van de PLO).
Maar de vorming van de regering is, hoezeer ook een bewijs dat het ditmaal menens is, nog maar een beginnetje. Wat moet volgen is heel wat ingewikkelder. Stap nummer twee is het organiseren van verkiezingen voor een nieuwe president en een nieuwe Palestijnse wetgevende vergadering in de plaats van de oude, die al jaren niet meer bijeen is geweest omdat hij, na de winst van Hamas in 2007, door Israel is gesaboteerd. Deze verkiezingen moeten er komen binnen zes maanden. En het hoeft geen betoog dat hier potentieel een gigantische hoeveelheid tegenstellingen kan ontstaan, nog helemaal los van de te verwachten sabotage van Israel.
Een derde stap is het integreren van Hamas (en de Islamitische Jihad) in de PLO. Dat zal, als het lukt, hopelijk ook een vernieuwingsoperatie met zich mee brengen van de PLO, die nu voor vrijwel 100% wordt gedomineerd door de kliek rond Mahmoud Abbas. Potentieel is dit een ontwikkeling die belangrijke gevolgen kan hebben voor de Palestijnen buiten de bezette gebieden. De laatste jaren hadden die buitenlandse Palestijnen in Jordanië,Libanon, Syrië, en waar al niet, vrijwel geen enkele invloed meer binnen de organisatie. En dan is er nog een laatste en vierde stap – waarschijnlijk de meest explosieve horde die moet worden genomen en daarom ook uitgesteld tot na de verkiezingen. Dat is de reorganisatie en het integreren van de wederzijdse veiligheidsdiensten.
Het zal duidelijk zijn dat er bij elk van die stappen nog van alle mis kan gaan. En het kan geen kwaad om erop te wijzen dat nu één van de gevaren die zich aandient de neiging is van Mahmoud Abbas om alle touwtjes steeds stevig in handen te houden. Het feit dat Abbas al meteen zijn zin doordrukte bij de samentelling van de regering, waarin overigens maar vijf van de 17 ministers uit Gaza komen, het feit dat Abbas de belangrijkste man van de PA is gebleven terwijl de kring rond de voormalige premier van Gaza, Ismail Haniye voorlopig even aan de kant staat, het lijkt allemaal materiaal genoeg voor twisten.
Maar laten we er – for the sake of argument – vanuit gaan dat het gaat lukken. Wat levert dat dan op? In de eerste plaats natuurlijk dat de abnormale tweedeling – Westoever en Gaza – eindelijk weer ongedaan wordt gemaakt. Vervolgens wordt Hamas een onderdeel van de PLO. Met behoud van haar eigen platform waarin het bestaansrecht van Israel niet wordt erkend en geweld als een van de middelen van verzet wordt genoemd, gaat zij dan meepraten in een organisatie – de PLO – die Israel wèl heeft erkend, geweld heeft afgezworen en met Israel diverse akkoorden heeft gesloten. Zonder haar uitgangspunten te veranderen machtigt Hamas dan de PLO namens haar op te treden en akkoorden af te sluiten. Het is in wezen dezelfde constructie als nu met de nieuwe Palestijnse eenheidsregering: ook daar heeft Hamas zich, zonder haar program te wijzigen, ''gecommitteerd'' aan de bestaande koers van de PA.
Als Israel oprecht vrede zou willen, zou het blij moeten zijn met deze nieuwe situatie. Eenheid in de Palestijnse gelederen betekent op het vlak van de onderhandelingen alleen maar winst: één adres, één aanpak waarop alle Palestijnse bewegingen zich hebben vastgelegd. Maar Israel lijkt er anders over te denken. Het laadt op zijn minst de verdenking op zich dat het wel blij was met die kloof in de Palestijnse gelederen en helemaal niet uit te zijn op een akkoord. En dat is dan ook de vijfde en voorlopig laatste uitdaging voor PLO die straks hopelijk een een nieuw hervonden eenheid kent: het ontwerpen van een geheel nieuwe strategie om het hoofd te bieden aan deze situatie waarin de twee-statenoplossing een verdwijnend perspectief is en de Israelische onderhandelingspartner hoe langer hoe minder geïnteresseerd lijkt in een vredesakkoord.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten