Anneke Jos Mouthaan 1930-2016

Anneke (Foto Anja Meulenbelt).

Anneke Jos Mouthaan,  oprichtster van SIVMO (Steuncomité Israelische Vredesgroepen en Mensenrechtenorganisaties), mede-oprichtster van EAJG (Een Ander Joods Geluid) en jarenlang boegbeeld van de strijd tegen Israels chauvinisme en landhonger, is woensdagmiddag overleden. Ze 'was 86. Een fragiel vrouwtje met een wrakke gezondheid, dat al een paar jaar eigenlijk gewoon invalide was, maar tegelijkertijd niet van ophouden wist en een doorgewinterde, koppige activiste bleef. 
Ik leerde Anneke kennen in de jaren '90 via een andere, inmiddels al weer enige tijd geleden overleden, activistische vriendin, Roos Sijbrands, die actief was binnen de ''Zwarte Vrouwen'' (en me in mijn Egypte-tijd te verraste door met haar Deux Chevaux in Cairo op te duiken). Na een stroef begin - Anneke vroeg me de eerste keer: ''Was jij niet iemand die altijd met iedereen ruzie kreeg?'' -  hebben zij en ik ook een aantal jaren samengewerkt. Onder meer was ik via haar een paar jaar de man die een kwartaalblaadje voor EAJG maakte. Eerst kwam ik bij haar thuis, later verplaatste het toneel zich naar het (toen) nieuwe kantoor van SIVMO en EAJG op het terrein van het oude Wilhelmina Gasthuis.

Gaandeweg groeide het contact uit tot vriendschap. Anneke was vinnig, lastig en veeleisend, maar to the point. En als ze je mocht was ze loyaal en eigenlijk ook heel lief. Zijzelf vond zich geen hoogvlieger (''Jurkjes verkopen  is het enige dat ik goed kon'') maar ze had een scherp inzicht in politieke en andere verhoudingen en keek cynisch door een hoop geleuter heen. Ik moet bekennen dat ik wat betreft de manieren om dingen tot hun  uiterste essentie te herleiden nog wel het één en ander van haar heb geleerd.
Pas toen ik haar al jaren kende, en meer over haar had gehoord en gelezen, begon ik haar een beetje te begrijpen. Via het interview dat Colet van der Ven met haar had gehad in Trouw:

,,Mijn moeder was een Amsterdamse Jodin, mijn vader half Indisch. Ze hadden geen goed huwelijk. Zij domineerde dermate dat hij geen kant op kon en daar werd hij chagrijnig van, maar hij was ook een moeilijke man. Toen ik drie was is mijn vader - hij was ingenieur - ontslagen en zijn we vanuit Indonesië naar Nederland gegaan. Daar hebben we anderhalf jaar bij mijn Joodse grootouders gewoond. In mijn beleving een eindeloze tijd. Bij mijn grootouders voelde ik me veilig. Ik herinner me de warme schoot van mijn oma, de wandelingen met mijn opa. Op mijn vijfde zijn we teruggegaan naar Indonesië. De aanpassing verliep moeilijk. Mijn vader vond geen baan dus moest mijn moeder gaan werken, wat toen ongebruikelijk was in Indonesië. De meeste blanke kinderen discrimineerden mij en mijn oudere broertje want wij waren Joods, dus heiden, en hadden bovendien Indonesisch bloed. Om mee te mogen spelen kocht ik hen om met warme chocolademelk. Op school was ik maar een gewoon zesjeskind. Leo, mijn broer, daarentegen was net als mijn moeder hyperintelligent. In augustus 1941 ging hij naar de hbs in Bandung.''

Of via de mooie documentaire ''De Omslag'' die Jacqueline de Bruijn jaren later maakte,waarin Anneke één van de vier geportretteerden was. En waarin afgezien van het feit dat erin te zien was dat ze een heel mooi meisje was geweest toen ze jong was, ook het verhaal werd verteld van de oorlog in ''Indië'', het wegvoeren van haar ouders, de moord op haar broer en de latere ''oorlogsslachtoffer'' behandeling met LSD door dokter Bastiaans, die van haar een ander mens maakte. Zoals ze zelf zei: een ''burgertrutje'' dat alternatief werd.
Via de protesten in de jaren '80 tegen de plaatsing van de kruisraketten kwam ze in contact met vredesbewegingen. Via een relatie met een Israeli, die haar een tijd  naar Israel voerde,  leerde ze de Israelische vredesbewegingen en mensenrechtenorganisaties kennen. En toen ze weer terug was in Nederland ging ze daar vanaf 1991 via het - nog altijd bestaande - blad De Brug en SIVMO actie voor voeren. Tijdens de Tweede Intifada richtte ze in 2001 samen met Harry de Winter (IDtv) Een Ander Joods Geluid op, een organisatie die de automatische loyaliteit van de Joodse gemeenschap aan het Israelische overheidsoptreden wilde doorbreken. Die een stem wilde geven aan die Joden die protest aantekenden tegen het heftige militaire optreden en de onverzoenlijke opstelling van de Israelische regering. Er meldden zich meteen honderden aanhangers aan. En wat je er verder ook van EAJG mag denken, het is nog steeds de enige Joodse organisatie is die stelling neemt tegen de chauvinistische Israelische politiek en het geleidelijke opvreten van het land dat ooit een Palestijnse staat naast Israel had kunnen worden.
Voor Anneke was het stichten van die organisaties niets bijzonders, iets wat logischerwijze op haar pad was gekomen en een deel van leven was geworden. In dit calvinistische Israel-lievende land, met zijn uiterst conservatieve Joodse gemeenschap, was het echter een prestatie van jewelste - waarschijnlijk het maximaal haalbare.
 In 2004 kreeg Anneke voor dit werk, vooral voor haar opkomen voor de mensenrechten, een koninklijke onderscheiding: ze werd ridder in de orde van Oranje Nassau. En in 2005, toen ze afscheid nam als bestuurslid van EAJG was er een bijeenkomst waar, tot haar grote trots,  de nestor en grote voortrekker van de Israelische vredesbeweging, Uri Avnery, aan deelnam en een toespraak hield.

Job Cohen, de toenmalige burgemeester van Amsterdam, spelt Anneke haar onderscheiding op. 

Van een wat grotere afstand bleef Anneke daarna de gebeurtenissen volgen, waarbij ze geen demonstratie van vredes-, en anti-racismebewegingen oversloeg en haar bekenden bleef vergasten op haar scherpe, vinnige commentaren op de gebeurtenissen. Waar ze ongemerkt als het ware de functie van mascotte van de vredesbeweging was gaan vervullen. Dit jaar //ontbrak ze // herstel: kwam ze (zie opmerking van Anja Meulenbelt onder dit stukje) voor het laatst op de nieuwjaarsborrel van SIVMO en EAJG, achteraf gezien waarschijnlijk haar laatste optreden in het openbaar. Ik zal haar missen. En de vanzelfsprekende wijze waarop ze opkwam voor het recht in het algemeen en de rechten van verdrukten in het bijzonder zal ik nooit vergeten.   

Anneke met Harry de Winter bij de vertoning van de film De Omslag. (Foto Anja Meulenbelt)