Over Syrië

Kaart van de huidige machtsverdeling in Syrië (ontleen aan Syria Comment). Klik hier om een groter beeld te krijgen, zodat ook de tekst leesbaar wordt.

Ik heb lang niet over Syrië geschreven. De laatste analyse die ik schreef dateert van  2 juni 2012, bijna twee jaar geleden dus.  Daarin schreef ik dat Syrië afstevende op een volledige burgeroorlog en dat het Westen daarbij flink behulpzaam was. Door de eis te stellen dat dat president Bashar al-Assad, moest aftreden vooraleer er kon worden onderhandeld. En door wapenleveranties te faciliteren aan een oppositie die volstrekt verdeeld was en totaal niet in staat om een realistisch plan van actie voor de periode-na-Assad op tafel te leggen. 
Meer dan anderhalf jaar had ik daar helaas niet veel  aan toe te voegen. Ik bleef het nieuws wel een beetje volgen op mijn Engelse blog, maar analyses heb ik er niet meer aan gewijd. Een van de belangrijkste redenen daarvoor was de notoire onbetrouwbaarheid van al het nieuws. Aantallen doden, slachtpartijen, wie verantwoordelijk was voor wat, werd steeds minder controleerbaar. Youtube filmpjes die de ronde deden met beelden van gruwelen konden meestal niet worden geverifieerd. Een van de - aanvankelijk - betere nieuwsbronnen, de zender Al Jazeera, was zozeer bevooroordeeld (de zender is gevestigd in Qatar en Qatar steunde bepaalde fracties in de Syrische Nationale Coalitie SNC) dat een aantal van zijn eigen mensen protesteerde en opstapte. De cijfers van het Syrian Observatory for Human Rights, dat steeds door alle persbureaus werd geciteerd, was eveneens zwaar op de hand van de NSC. En over de officiële lezingen van de regering, van het Syrische persbureau Sana of de tv, hoeven we het niet te hebben. 
Maar nu de burgeroorlog dit weekeinde zijn vierde jaar is ingegaan, is er reden om toch weer een keer bij de situatie stil te staan.
En helaas, het is er niet beter of overzichtelijker op geworden. Het aantal doden is de 100.000 ruim gepasseerd en ligt waarschijnlijk in de buurt van de 150.000. Negen miljoen mensen zijn gevlucht, zowel binnen als buiten Syrië. Dat is zo'n 40% van de bevolking. Libanon, een land van ruim vier miljoen inwoners, heeft alleen al een miljoen Syrische vluchtelingen binnen zijn  grenzen. De verwoestingen aan huizen, infrastructuur, oudheden, zijn ongekend. En er is geen enkel uitzicht op en doorbraak of een spoedig einde.
 De oppositie is verdeelder dan ooit. In de Syrische Nationale Coalitie, SNC (de oppositie buiten Syrie) overheersten islamisten. Qatar en Saudi-Arabië zijn daar de krachten op de achtergrond. En terwijl die twee landen het steeds meer met elkaar aan de stok kregen, wisselden de ''leiders'' in de SNC elkaar in steeds hoger tempo af. In de talloze strijdgroepen was die islamitische tendens vaak nog veel sterker aanwezig. Verleden jaar september werd gebroken met de fictie dat de Syrische ''oppositie-in-ballingschap'',dat wil zeggen de SNC,  de binnenlandse oppositie zou vertegenwoordigen. Elf gewapende groepen in Noord-Syria sloegen toen de handen ineen kwamen met een communiqué waarin ze de claim tegenspraken dat de SNC de gewapende rebellengroepen ''op de grond'' zouden vertegenwoordigen. De elf, waarvan een aantal deel uitmaakten van de met de SNC verbonden militaire raad van het Vrije Syrische Leger (FSA), zeiden te streven naar een op de islamistische sharia gebaseerde nieuwe Syrische staat. Het was een tegenstelling tussen de mannen in de loopgraven en de mannen in de hotels (een woordspeling in het Arabisch -  khanadiq is loopgraven, fanadiq hotels), maar bovendien ook een duidelijke intentieverklaring om Syrië te islamiseren.
Inmiddels is ook dat verhaal weer achterhaald, want al enkele maanden later - medio februari - woedden heftige gevechten in de noordelijke provincies tussen het Al-Nusra Front (de officiële tak van al-Qaeda in Syrië) en het ermee verbonden Islamitische front aan de ene kant en ISIS (de Islamitische Staat in Irak en de Levant) aan de andere. ISIS moest flink wat terrein prijsgeven. De interne strijd tussen de islamistische  groepen zou enkele duizenden levens hebben geëist.  

Homs (Foto AP)

De Koerden in het uiterste noorden hebben onderwijl hun eigen posities naar het schijnt veilig gesteld. En het officiële Syrische regeringsleger is er de laatste paar maanden in geslaagd heel geleidelijk strategische stukken land en posities terug te winnen op de rebellen. De kaart boven dit stukje (overgenomen van Syria Comment) geeft een beeld van de situatie die is ontstaan. Op veel plaatsen is een soort lappendeken ontstaan met gecompliceerde frontsituaties. In Aleppo, Syriës belangrijkste commerciële centrum, is het regime in het bezit van het westen van de stad, terwijl in het oosten een geleidelijke opmars plaatsvindt ten koste van de rebellen. De aandacht van de westerse pers gaat daarbij vooral uit naar de wrede wijze waarop het Syrische leger te werk gaat, onder meer met de ''vatenbommen'' die vanuit vliegtuigen en helikopters op woonwijken worden gegooid (eerder was ook sprake van chemische wapens). In Damascus is de situatie onoverzichtelijk. Ook daar zijn delen van de buitenwijken nog in handen van de oppositie. Humanitaire konvooien - onder meer om het Palestijnse vluchtelingenkamp Yarmouk te bevoorraden - hadden een beperkt succes. Homs is een belegerde stad, waar in februari delen van de bevolking werden geëvacueerd.
En intussen hebben pogingen om tot een diplomatieke oplossing te komen niets opgeleverd. Half februari eindigde een poging om de partijen tot elkaar te brengen in Genève in een faliekante mislukking. Dat was een volkomen voorspelbaar scenario, want het Westen had zich achter de oppositie - dat wil zeggen de Syrische Nationale Coalitie - geschaard, die er onder westerse druk uiteindelijk in was geslaagd een eensgezind standpunt te formuleren. Dat standpunt kwam er eerst en vooral op neer dat Assad weg moest voor er over dingen als het formuleren van een overgangsregering en dergelijke kon worden gepraat. Dat leidde er, zoals kon worden verwacht, toe dat de Syrische regeringsdelegatie  voortijdig opstapte.
In allerlei kringen wordt steeds geroepen dat het een schande is dat het Westen niets doet en de waanzinnige Syrische tragedie maar zijn gang laat gaan. Westerse regeringen hebben tot nu toe op hun beurt steeds weer gewezen op Rusland en Iran die zich achter het regime van Assad opstellen. Maar één blik op de de kaart die de huidige machtsverhoudingen in Syrië in beeld brengt volstaat om te begrijpen dat een oplossing zonder het regime totaal onmogelijk is - en het regime is nu eenmaal Assad en de clan om hem heen. Het is een clan die zich op de meest grove wijze schuldig heeft gemaakt aan oorlogsmisdaden. Maar daarbij is het beter dat alle partijen zich realiseren dat ook de andere kant erop los heeft gemoord,. en dat bovendien de oppositie op een haast epische wijze verdeeld is.
Makkelijke oplossingen zijn er vermoedelijk niet voor Syrië. Maar het westen zou ermee kunnen beginnen zich te distantiëren van de opstelling van Qatar en Saudi-Arabië die hun eigen agenda's hanteren om met het Syrische regime af te rekenen. Het zou kunnen proberen het eens te worden met Rusland en Iran over een  volgende stap. En wat de SNC betreft, die nauwelijks een rol van betekenis lijkt te spelen: die zou gewoon een toontje lager mogen zingen.