Who comdems the victimizer

Electronic Intifada, 25 July 2006

By Fadi Hirzallah and Maarten Jan Hijmans

“Every neighborhood has one, a loudmouth bully who shouldn’t be provoked into anger. He’s insulted? He’ll pull out a knife. Someone spat in his face? He’ll draw a gun. Hit? He’ll pull out a machine gun. Not that the bully’s not right — someone did harm him. But the reaction, what a reaction! It’s not that he’s not feared, but nobody really appreciates him. The real appreciation is for the strong who don’t immediately use their strength. Regrettably, the Israel Defense Forces once again looks like the neighborhood bully. (…) One and only one language is spoken by Israel, the language of force.”
Thus says Gideon Levy in his column for the Israeli newspaper Ha’aretz (16 July 2006) on Israel’s aggressive policy towards Gaza and Lebanon. He indicates that Israel’s current bully-like behavior has become, as it were, an Israeli trademark.
The Israel Defense Forces were hit near the Gaza border: Palestinian militias killed two soldiers and one corporal was captured. Israel’s reaction was not a pinpoint military reprisal; nor did it await political mediation by Egypt. No — Israel immediately bombed the whole of Gaza, destroying infrastructure and killing many innocents.
Two weeks later the Israeli army was hit again near Lebanon’s border: Hezbollah killed eight Israeli soldiers and captured two. Israel reacted, again, with much violence. The whole of Lebanon, which was still recovering from years of deadly conflict, became a target; for it was Lebanon that tolerated Hezbollah within its borders, as if the ramshackle Lebanese government has any ability to contain or even disarm Hezbollah. Lebanon saw its bridges, roads, oil repositories, communication infrastructure, harbours, airports and power plants destroyed again. Hundreds of innocents died as a result of Israel’s fury.
With regard to Israel’s “defense” rhetoric, one should pose some key questions and consider the obvious irrefutability of their answers. Does Israel’s violence safeguard the life of the three kidnapped soldiers? No; rather it jeopardizes their safety. Does Israel’s policy of throwing bombs bring about peace? No; on a structural level Israel’s policy exacerbates the grass root level anti-Israel sentiments fundamental to Hezbollah’s existence. It also explains why Hezbollah is now shooting its missiles on Israel. Is Israel’s violence legitimate? No; Israel’s violence is, first and foremost, to the detriment of innocent civilians, not Hezbollah or Hamas. Condemning Hamas and Hezbollah militancy must, therefore, be accompanied by even stronger condemnation of Israel’s militancy considering its illegal traditions, which give rise to the militancy of Hamas, Hezbollah and other movements. For example, annexation and occupation of Arab land, and, mind you, detaining of Arab civilians on Arab territory.
The current conflict demonstrates why Israel’s war will not lead to peace, for Israel’s opponents both came into existence as a result of Israeli policies. At the beginning of the first intifada (1987-1992) Hamas emerged to resist Israel’s oppression and annexation policies. Since 2005, Hamas displayed interest in taking political responsibility as well.
Following the Palestinian elections last January, Hamas became the largest Palestinian political movement. The popularity of Hamas is, mostly, a consequence of the ever-deteriorating standard of life in the West Bank and Gaza and the failure of the nationalist Fatah to gain some tangible results out of the various “peace processes” (in particular, the Oslo trajectory and the “Roadmap to peace”).
Hezbollah emerged in a significantly different context. It started as a resistance movement to the Israeli invasion of Southern Lebanon in 1982. Hezbollah gained much popularity after liberating the Lebanese people in 2000 from the Israeli occupation. While not losing much popular support since then, commentators argue that by defeating the Israeli occupier, Hezbollah did lose much of its raison d’être.
This explains, in part, why in the last few years Hezbollah has been active as a political party in Lebanon and why Hezbollah felt it to be useful to respond now to Israel’s extruding activities towards Palestinians, Israel’s kidnapping of Lebanese and other Arabs, and Israel’s occupation of the Shebaa farms.
The past confrontations between Israel and Hezbollah and Hamas provide, therefore, abundant indications that violence does not solve problems. Unfortunately, this lesson seems not to be learned in Israel. Categorically denouncing Hamas and Hezbollah as “terrorist organizations”, Israel denied both parties political participation. Israel preferred deadly conflict.

Taking Palestinian, Lebanese and - to a much lesser extent - Israeli civilian casualties for granted, Israel seems to need violent confrontation to display its “deterrence” and to conceal its annexation ambitions (on the West Bank and elsewhere) with the “we need to defend ourselves against the terrorists” mantra. Obviously flawed as it is, Western political leaders should refute this dogma and media should expose its falsehood. The international community should intervene.
But which party does intervene? As always protecting Israel from any serious influence on its illegal practices, the US once more deployed its veto in the UN Security Council to abort a resolution calling on all parties to cease fire.
At the G8 summit in St Petersburg, an open microphone caught a tête-à-tête between George Bush and Tony Blair. Bush made it clear that he does not blame Israel but Syria: “[Syria should make] Hezbollah stop doing this shit and it’s over”. Apparently Bush thinks, contrary to the facts, that Hezbollah’s policy is made in Damascus.
Effective political pressure from the Americans on Israel is clearly not to be expected; nor should UN or NATO action in Lebanon be expected soon — that is, before Israel considers its mission in Lebanon accomplished.
The European Union policy is not much better. The EU did indeed call upon all parties to cease the fighting and it called Israel’s policy “disproportional”. But when Israel, as expected, reacted obliviously towards the EU stance, the EU did nothing but react with “disappointment”.
Not surprisingly, not one party is willing and capable of reacting effectively to the chaos. The result of this lack of significant intervention is that Israel, as usual, will not be obliged to adhere to international agreements (in particular, the Geneva Conventions and UN resolutions).
Nothing stops the violations of human rights committed by “the only true democracy in the Middle East”, Israel. Those violations are evident in Lebanon. What takes place in Gaza is even worse. Due to the violence in Lebanon, politicians and the international press seem to care less and less for the situation in Gaza: lack of freedom (Israel still supervises all borders), lack of safety, no work, no money, lack of food, lack of drinking water, lack of medical care, threats of epidemics, no electricity, and so on.
And Israel ponders and ponders: “Why do they hate us? We left Gaza, didn’t we?” And we in the West, who make up the so-called “civilized world”, sit by and watch these grave injustices take place. Those who are supposed to be our leaders proved eager to blame the Palestinian victims and their resistance movements, but are hardly willing to express any disapproval of the victimizer, Israel.
It is a disgrace.

Maarten Jan Hijmans is former Middle East correspondent for De Volkskrant newspaper. Fadi Hirzalla is a political scientist. Both are editors of ZemZem, a Dutch magazine on the Middle East, North Africa and Islam.

Job Cohen: 'Ik weet echt niet of ik een sterkere drive heb door mijn Joodse achtergrond

Uit: Kol Mokum, 5e jrg. nr. 2, december 2008




Het is zover. De eerste paal van de nieuwe sjoel is de grond in. En de man die de mitswe kreeg om hem erin te slaan was niemand minder dan burgemeester Job Cohen. Kol Mokum had ter gelegenheid daarvan een gesprek met een burgemeester die 'natuurlijk niet om zijn Joodse roots heen kan' en die zijn baan 'veel leuker' vindt dan alles wat hij daarvoor ooit heeft gedaan: 'Amsterdammers zijn zo stront eigenwijs. Deze stad is een soort magneet die allerlei mensen aantrekt die het gevoel hebben dat ze hier hun talenten kunnen ontplooien.'

Robin de Munnik en Maarten Jan Hijmans

Meneer Cohen, veel leden van de LJG zijn geïnteresseerd om te horen wat voor band u met het Jodendom hebt. Wij weten dat u niet gelovig bent. Maar kunt u in een paar woorden zeggen wat het u doet om de eerste paal ye slaan voor een nieuwe en grotere synagoge voor de LJG?

'Eerlijk gezegd verbaast dit me een beetje. Ik ben toch nog niet zo lang geleden bij jullie langsgeweest en daar ben ik toen vrij uitgebreid ondervraagd over juist deze dingen.' (dat was bij de festiviteiten ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van het Verbond, waar hij werd geïnterviewd door Max van Weezel, red.).

Toch zijn veel mensen nieuwsgierig. Blijkbaar was niet iedereen bij die viering.

'Goed. Ik ben inderdaad ongelovig. Maar natuurlijk met duidelijke Joodse roots. Daar heb ik vanzelfsprekend een band mee. Het is ook lastig om dat niet te hebben met zo'n naam. En het is ook mijn geschiedenis en de geschiedenis van mijn ouders en van mijn grootouders. Mijn vader heeft ondergedoken gezeten en allebei mijn grootouders van vaderskant zijn omgekomen in Bergen Belsen. Mijn grootvader van moeders kant overleed net voor de oorlog aan een blindedarmontsteking en mijn moeder zei altijd dat dat achteraf gezien een zegen was die hem veel ellende heeft bespaard. Maar zo heb ik dus drie van mijn vier grootouders nooit gekend.
Mijn vader werkte ook een aantal jaren bij wat toen nog het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie heette ( nu het NIOD, red.) als onderdirecteur. Ik ben dus opgegroeid met de oorlog. En met de geschiedenis van de Joden en de oorlog. Maar ik ben om de een of andere reden nooit opgevoed met de Joodse traditie. Ik heb ook nooit de neiging gehad om naar Israël te gaan, ik ben ook geen zionist. Wel was het weer zo dat ik in 1967 als student heel erg in beslag werd genomen door de Zesdaagse oorlog, dat heeft me toen enorm bezig gehouden...

.. in emotionele zin?

' Ik had daarvoor nooit een mening over die dingen gehad. Maar ik heb toen heel veel nagedacht. En ik vond toen wel dat Israël moest blijven en zo.'

Een van uw voorgangers, Ed van Thijn, was een onderduikkind en hij heeft vaak gezegd dat dat mede een reden was waarom hij zo begaan was met mensenrechten. Speelt bij u uw achtergrond een vergelijkbare rol? Bijvoorbeeld als het gaat om minderheden en de boel bij elkaar houden?

'Ik heb altijd een een enorme verbondenheid gevoeld met de rechtsstaat. Het feit dat alle mensen daarin gelijke kansen hebben en gelijkelijk worden behandeld. Dat er geen verschil is tussen mensen op grond van ras, geloof, sekse of wat anders, dat er geen onderscheid wordt gemaakt. Maar of ik daarin een sterkere drive heb door mijn Joodse achtergrond, ik weet het echt niet. Natuurlijk is het onvoorstelbaar en onbegrijpelijk wat er in de oorlog is gebeurd. En wat me opvalt is dat iemands achtergrond de laatste tijd weer een heet onderwerp is. Dat of iemand Joods is, of christen, of moslim weer een enorme rol speelt. Toen ik student was, of op de middelbare school, was dat helemaal niet zo'n issue. Maar door het integratiedebat – waarbij het woord islam natuurlijk de Ankeiler is – en door alles wat er in en rond Israël speelt, zijn die dingen op de voorgrond gekomen. Het vreemde is, ik ben met Marokkanen in Marokko geweest. Daar wonen nu nog steeds Joodse minderheden, die hebben daar altijd gewoond. En daar zijn nooit problemen mee geweest, ook nu niet.'

Onlangs verscheen in het nieuws dat het aantal antisemitische incidenten het afgelopen jaar is afgenomen. Hoe denkt u dat dat komt?
' Dat zijn maar cijfers, ik weet niet echt of het is afgenomen. Evenzeer is er ook nog sprake van anti-islamitische tendensen. Ik moet vaak denken aan een uitspraak van Abel Herzberg, die zei: “Het vreemde vinden wij vreemd.” De manier om een oplossing te vinden is te zorgen dat je het niet meer vreemd vindt. Dat kun je doen door mensen met elkaar in contact te brengen. Zelf ben ik bezig geweest met het opzetten van het Joods-Marokkaanse Netwerk. Daar hebben mensen verschillende malen hard met elkaar gediscussieerd. Er zijn harde uitspraken gedaan over elkaars achtergrond, ook over Israël. En het resultaat was dat men veel meer van elkaar is gaan begrijpen, heeft men veel beter geleerd met elkaar om te gaan. Dat is toch de manier. Ik heb een half jaar geleden nog een heel gesprek georganiseerd met Joodse jongeren. En ik ben toen geschrokken van het grote wantrouwen dat er leeft jegens Marokkaanse jongeren. Een aantal had er geen enkel vertrouwen in dat het goed komt. Ik zou daar toch nooit genoegen mee willen nemen.'
'Onlangs is er die afschuwelijke gebeurtenis geweest waarbij een man met een keppeltje werd aangevallen door drie Marokkaanse jongens. Zoiets kan natuurlijk ook absoluut niet, zoiets is volkomen onaanvaardbaar.'

Was het niet gewoon een incident? En was het niet zo dat juist de politie fout was door er geen werk van te maken?

'Ik vind het veel te makkelijk om het een incident te noemen. Wat die jongens deden kon absoluut niet. Het rare is, als je ze zou vragen of vrouwen met een hoofddoekje over straat mogen, zouden ze zeggen dat het de normaalste zaak van de wereld is. Dus dan moet een keppeltje ook kunnen. En wat de politie betreft: gelukkig heeft de korpsleiding zonder dat ik er iets aan hoefde te doen, de zaak zelf al gecorrigeerd en gezegd dat het verkeerd was.'

Maakt de scheiding tussen kerk en staat het voor u wel eens lastig om bepaalde plannen te realiseren? Bijvoorbeeld met betrekking tot integratie?

'Hmm, een mooie vraag.' Cohen lacht een beetje. 'Daar hebben we pas een notitie over gemaakt. Heeft iemand van jullie hem toevallig gelezen? (Eén van ons knikt instemmend). 'Die notitie laat een paar dingen zien. Die scheiding is maar een stuk van het probleem. De overheid moet zich niet bemoeien met de religie. En omgekeerd moet de religie zich verre houden van de staat. Een seculiere staat is de enige staat waarin dat kan.'
'Maar daarnaast zijn er toch wel allerlei andere verbanden tussen overheid en religie. En hoezeer wij ook allemaal hopen dat er op den duur een Europese islam zal ontstaan, die dan gematigder is, dat mogen wij doen als persoon, maar als overheid moeten we daar verre van blijven, anders dreigen we in valkuilen te vallen.'

Bent u wel eens in zo'n valkuil terecht gekomen?

'Nee niet helemaal, maar wel bijna. Dat was toen we bezig waren met het opzetten van de stichting Marhaba en daar ook een notitie over schreven. En daar stonden toen zinnen in die die kant op gingen. Wat ik wel nog steeds vind is dat je er edisucussies over moet blijven voeren. Maar dan als persoon, als overheid moet je geen stelling nemen.'

In uw Cleveringa lezing uit 2002 zegt u dat allochtonen makkelijker kunnen integreren via hun religie. Maar als de overheid subsidies verstrekt aan scholen voor bijzonder onderwijs, dan ondermijnt dit toch juist integratie?

'Ik ben altijd een voorstander geweest van de uitruil van algemeen kiesrecht tegen het bijzonder onderwijs zoals dat is gedaan in de vorige eeuw. En onderwijs is zo'n belangrijk deel van de opvoeding dat het is te begrijpen dat ouders zelf de aard ervan willen bepalen. Ook de overheid hecht belang aan goed onderwijs en stelt eisen aan de kwaliteit van taal, rekenen etc. Maar dat je zelf invloed hebt op de blik waarmee naar dingen wordt gekeken, begrijp ik. Bijzonder onderwijs is dus wel prima. Het risico is misschien dat mensen binnen hun eigen groep blijven. Maar als dat gebeurt binnen de regels van de rechtsstaat, dan is het ok.'

Als u aan Amsterdam denkt, waar bent u dan het meest trots op?

'De mensen zijn er zo stront eigenwijs. Amsterdam is als een magneet die mensen aantrekt omdat ze het gevoel hebben dat ze hier hun talenten tot ontplooiing kunnen brengen. Dat merk je op veel plaatsen. Bijvoorbeeld op de universiteiten. Al die mensen bij elkaar willen allemaal wart anders en dat kan lastig zijn, maar dat is niet erg.'

Is deze baan van u leuker dan ...

'Ja.. Ja veel leuker. Dat was de vraag toch? Ja veel leuker dan alles wat ik hiervoor heb gedaan. Maar ik zou het nooit gekund hebben als ik die dingen niet eerst had gedaan. Ik heb natuurlijk lang in de academische wereld verkeerd en ben rector magnificus geweest. Dan moet je ook omgaan met allemaal lastige mensen. En je leert een verhaal vertellen, hoofdzaken van bijzaken onderscheiden, dingen over het voetlicht brengen. Dat moet je ook kunnen als burgemeester...'

een performer te zijn..

'Ja, absoluut.
.
Wordt u wel eens aangesproken op uw Joodszijn en vind u dat niet lastig?

'Ach nee, waarom zou dat lastig zijn? Eigenlijk wordt ik er trouwens het meest op aangesproken vanuit Joodse kring.'

U bent van ons?

Lachend: 'Ja, zoiets.'

Obama: keuze van zijn medewerkers tempert verwachtingen van 'real change'

Uit: De Brug, uitgave SIVMO, december 2008

Door Maarten Jan Hijmans

Tijd voor verandering. Dat was dé slagzin van Barack Obama tijdens zijn campagne voor het presidentschap. En verandering is het geworden. Want hoe groot is de verandering niet, nu voor het eerst een zwarte man het Witte Huis gaat bewonen met zijn zwarte vrouw en dito dochtertjes? En hoe belangrijk is het niet voor het – door acht jaar Bush - deerlijk gehavende aanzien van de Verenigde Staten in de wereld dat daar straks een president zit die een oma heeft in Kenia, die een dubbele islamitische voornaam heeft en die zijn vroege jeugd deels doorbracht in Indonesië, met een Indonesische stiefvader en zijn Amerikaanse blanke moeder?
In zijn boek Dreams From My Father dat hij schreef als dertiger, beschrijft Obama deze Indonesische periode. Het was een zeer turbulente tijd, waarin Soekarno aan de kant werd gezet door Soeharto en waarin het leger een slachtpartij uitvoerde op leden en veronderstelde leden van de Indonesische communistische partij PKI, die tussen de 500.00 en één miljoen mensen het leven kostte. Obama was pas zes toen dit gebeurde, maar hij schrijft hoe zijn moeder, die in Jakarta voor de Amerikaanse ambassade werkte, er achter de schermen dingen hoorde die niet in het nieuws waren over de niet erg frisse rol van de Amerikaanse CIA in dit verhaal. En hij vertelt dat zij hem achteraf ook toevertrouwde hoe geschokt zij was over het feit dat de moordpartijen zo makkelijk werden doodgezwegen, zowel door het regime als door de doodsbange overlevende familieleden van de slachtoffers. 'How history could be swallowed up so completeley', net zo makkelijk als de aarde de 'rivieren van bloed had opgezogen die eerder door de straten vloeiden'.
Dit boek van Obama, Dreams Of My Father is alom geprezen als mooi en goed geschreven. Sommige critici zeiden dat Obama als hij geen president was geworden, best schrijver had kunnen worden. Anderen vroegen zich af waarom iemand die zo mooi schrijft, in 's hemelsnaam senator en vervolgens president wilde worden. Maar het feit is er nu dat hij intussen gekozen is en dat straks iemand aan het hoofd van de VS komt met een brede internationale oriëntatie. Iemand die zich bewust is van het feit dat Amerikanen in den vreemde helaas heel vaak een blend of ignorance and arrogance aan de dag leggen, zoals zijn moeder dat noemde. En die misschien zoals McCain, Hillary Clinton en anderen zeiden, dan misschien weinig of geen internationale ervaring heeft, maar intussen toch misschien een heel wat bredere, internationalistischer kijk op de wereld heeft kunnen opdoen dan welke andere tegenkandidaat dan ook.

Hoopvol?
Alleen, de vraag die iedereen nu stelt is: wat gaat Obama ermee doen? Wat voor veranderingen kunnen we in concreto van hem verwachten? Wat gaat hij doen aan aan al die gigantische problemen die hij erft van de periode George W. Bush? Het super-begrotingstekort van de VS, de kredietcrisis die er overheen kwam met in zijn nasleep een heuse recessie (die mondiale vormen heeft aangenomen), de oorlogen in Irak en Afghanistan, de al of niet bestaande nucleaire dreiging van Iran, en - natuurlijk - het Israëlisch-Palestijnse conflict. Een paar plannen weten we wel, intussen, omdat ze al tijdens de campagne of kort geleden bekend zijn gemaakt. Zo wil Obama extra miljarden-injecties in de Amerikaanse economie om 2,5 miljoen banen te scheppen. Ook weten we dat hij zich gefaseerd wil terugtrekken uit Irak, het accent wil verleggen van Irak naar Afghanistan en met Iran zonder voorwaarden vooraf om de tafel wil gaan zitten. Verder weten we niet zoveel. Maar eén van de manieren om iets meer te weten te komen, of althans een beeld te krijgen van wat misschien zijn beleid zou kunnen gaan zijn, is om te kijken naar de staf waarmee hij zich aan het omringen is, indachtig het spreekwoord: vertel me wie uw medewerkers zijn en ik zal u zeggen wie u bent.
En dat stemt niet zonder meer hoopvol.
Zo heeft Obama als minister van Financiën Timothy Geithner aangezocht, directeur van de Federal Reserve Bank van New York, terwijl Larry Summers, professor aan Harvard en een vroegere minister van economische zaken onder Bill Clinton, hoofd wordt van zijn belangrijkste economische adviescollege, de Nationale Economische Raad. Allebei zijn gerenommeerde economen, maar allebei zijn ook afkomstig uit de stal van Bill Clinton, de vorige democratische president. Allebei waren zij ooit medewerkers van Robert Rubin, Clintons tweede minister van Economische Zaken, en als zodanig werkten ze in de jaren negentig ten gunstige van een zo liberaal mogelijke vrije markt. Wat over hen gezegd kan worden is dat zij zeker vertrouwd zijn met de huidige economische crisis, maar ook gerekend kunnen worden tot de prominenten onder de veroorzakers ervan, door hun actieve bijdrage in de jaren negentig aan de liberalisatie van het bankwezen. In zekere zin mogen zij nu hun eigen puin gaan ruimen.
Het feit dat Obama juist kiest voor deze mensen doet de vraag rijzen waar we hier de 'verandering' moeten zoeken. Een enkele Amerikaanse krant (The New Prospect) had het erover dat het veel meer leek op 'business as usual'. Deze krant verzuchtte dat het weliswaar zeer vakkundige mensen waren, maar dat je toch eerder een keuze voor wat minder tot de mainstream behorende mannen als de Nobelprijswinnaars Krugman of Joe Stiglitz zou mogen verwachten. Vooral Stiglitz zou voor de hand hebben gelegen, omdat hij in het verleden heftig heeft gebotst met Summers over de manier waarop deze in zijn tijd bij het IMF globalisering met harde hand oplegde aan Derdewereldlanden en met desastreus resultaat monetaire recepten uitschreef bij crises als de Azië-crisis eind jaren 90, terwijl Stiglitz (als hoofdeconoom van de World Bank) een veel selectiever en voorzichtiger aanpak voorstond.

Controversiëel
Een vergelijkbaar soort keuze voor de mainstream tekent zich af waar het Obama's keuze voor de driehoek veiligheid, defensie en buitenlandse zaken betreft. Naar verluidt zou hij Robert Gates, Bush' minister van Defensie, op diens post willen handhaven. Dat zou zeker een beeld creëren van een bi-partisan aanpak die tegenstellingen overbrugt bij het oplossen van lastige Iraakse en Afghaanse dilemma's. Maar tegelijkertijd is natuurlijk moeilijk vol te houden dat het in de richting van 'verandering' gaat. Ook de keus voor Hillary Clinton op Buitenlandse Zaken lijkt eerder een terugval op vertrouwde zaken uit het verleden dan een stap inde richting van wellicht riskante vernieuwingen. Clinton is weliswaar zonder meer een vakvrouw, maar wel een die zich in allerlei opzichten steevast conservatiever heeft opgesteld dan Obama zelf. Zo is ze voor een harde lijn tegen Iran en steunde zij een ontwerp- resolutie in de Senaat die de Iraanse Revolutionaire Garde op de lijst van terroristische organisaties wilde zetten. Ook is ze voor wat betreft het conflict tussen Israël en de Palestijnen uitgesprokener pro-Israëlisch dan de president in spé. Beiden hebben zich weliswaar bij meerdere gelegenheden uitdrukkelijk achter Israëls recht op zelfverdediging gesteld en beiden stonden ook achter Israëls veldtocht in 2006 tegen Libanon. Maar Clinton gaat nog een paar stappen verder. Zo steunde zij de bouw van de Muur in bezet gebied, is ze categorisch tegen onderhandelingen met Hamas en heeft ze regelmatig gewezen op vermeende 'haatzaaiende' passages in Palestijnse schoolboeken, waarbij ze zover ging twijfel te uiten over de vraag of de Palestijnse Autoriteit van Abu Mazen eigenlijk wel over de juiste mentaliteit beschikt om te regeren.
Niettemin is daarmee niet het hele verhaal verteld. Want er kunnen interessante spanningen ontstaan in de veiligheidsdriehoek, als Obama (wat op het moment dat ik dit schrijf nog niet zeker is) definitief kiest voor generaal James Jones als zijn Nationale Veiligheidsadviseur. Jones, een marinier die NAVO-opperbevelhebber is geweest, zat in een onderzoekscommissie van de Senaat inzake Irak (waar hij met pragmatische oplossingen kwam) en lichtte in 2007 de veiligheidssituatie door in Israëls bezette gebieden. Het rapport dat hij toen uitbracht was dermate controversieel dat het nooit werd gepubliceerd. Haaretz wist onlangs te melden dat Jones in het rapport scherpe kritiek uitte op de manier waarop Israël de bewegingsvrijheid van de Palestijnen inperkt. Hij zou hebben voorgesteld om de PA geleidelijk meer zeggenschap te geven (ook om Hamas wind uit de zeilen te nemen) en verder zou hij voorstander zijn van het stationeren van NAVO-troepen tijdens een overgangsperiode, iets waar Israël vrij zeker mordicus tegen zou zijn.
Misschien is het op grond van het bovenstaande dan ook veilig om te concluderen dat Obama bij de keuze van zijn staf aan de conservatieve veilige kant blijft en vooral ook lijkt te willen streven naar een soort terugkeer naar het redelijk welvarende en voorspoedig opererende Amerika van de periode Clinton, zonder daarbij de mogelijkheid van change helemaal uit het oog te willen verliezen. Maar misschien moeten we ook wachten op de keuze van de verder uitvoerders van zijn beleid voor we meer weten. Zo is het van belang te weten wat er straks gaat gebeuren met de uiterst havikachtige ambassadeur Zalmay Khalilzad in Afghanistan, wie de gesprekken met Iran gaat voeren en wie zijn gezanten en ambassadeurs worden inzake het Israëlisch-Palestijnse conflict. Sommigen zeggen dat Obama's keuze voor Rahm Emanuel als stafchef al een aanwijzing is voor de richting van het beleid, Emanuels vader was immers indertijd in Israël een van de mannen van Begins Irgun. Maar waarschijnlijk is dat overdreven. De invloed van Emanuel, die een goede vriend is van Obama, zal zich wel doen voelen, maar uiteindelijk is hij niet verantwoordelijk voor het beleid, maar uitsluitend voor de coördinatie en efficiënte uitvoering ervan.

Ross?
Nee, pas de benoeming van een speciale gezant voor het Midden-Oosten zou een aanwijzing zijn. En als Obama straks Dennis Ross in die functie benoemt, iets wat de hand ligt omdat Ross ook zijn adviseur voor Midden-Oostenzaken was tijdens de campagne, dan is dat zonder meer een zeer slecht voorteken. Ross, die afkomstig is uit kringen van de Joodse lobby AIPAC en hiervoor Midden-Oostenonderhandelaar was van zowel Bush sr als van Clinton, is een man die meer dan wie dan ook lange tijd het onderhandelingsklimaat heeft kunnen bepalen – en wat mij betreft verzieken. Ross, geliefd in Israël en gehaat bij de Palestijnen – hij gold daar al sinds jaar en dag als 'een van de zionisten van het State Department' - heeft om de een of andere reden in Amerika de reputatie progressief en 'even handed' te zijn.
Met Netanyahu

Maar wie echt wil weten hoe even handed Ross is, moet het artikel lezen dat Norman Finkelstein wijdde aan Ross' eigen verslag van zijn rol in de mislukte besprekingen van Camp David 2000 in zijn boek 'The missing Peace' (het stuk is te vinden op www.normanfinkelstein.com). Finkelstein verwijt hem daar – rijkelijk beargumenteerd - niet alleen een arrogante toon aan te slaan tegenover de Palestijnen, maar vooral ook dat hij Israëlische wensen en noden op één lijn stelt met (internationaal erkende) Palestijnse rechten. En rechten en wensen of noden, daar zit toch een wezenlijk verschil tussen.
Enfin, Ross is (op dit moment) nog niet benoemd, in Israël heeft Netanyahu nog niet de verkiezingen gewonnen en ook als die twee dingen wel zouden hebben plaatsgevonden is er nog vast wel van alles mogelijk. Maar of Obama in dit gebied werkelijk zal gaan streven naar echte veranderingen? Misschien dat hij het in zijn hart wel wil, maar voorlopig is er nog niet veel dat erop wijst.

Annapolis en de kleren van keizer Bush

Uit: De Brug, uitg. SIVMO, december 2007

De zoveelste ´historische´ handdruk op Amerikaanse bodem van drie heren voor draaiende camera´s en flitsende lampen. De zoveelste gelegenheid waar in Engels, Hebreeuws en Arabisch speeches werden gehouden met verwijzingen naar een toekomst waarin Joden en Arabieren – beide kinderen van Abraham/Ibrahim, tenslotte- vreedzaam naast elkaar leven. De zoveelste peptalk over het zich inzetten voor een betere toekomst. Waar hadden we dit eerder gezien?

door Maarten Jan Hijmans

Inderdaad, dit soort ceremonies hadden we vaker gezien. Te vaak, mogen we wel zeggen, sinds die eerste keer, bij de ´doorbraak' van Sadat, Begin en Carter in Camp David in 1979. Toen waren we nog wel behoorlijk onder de indruk. Toen leidde het tenminste nog tot een vrede tussen Israël en Egypte, al was het nimmer ´de´ doorbraak waarop was gehoopt. Maar intussen hebben we dit soort sessies zo vaak voorbij zien komen, dat we er niet meer warm voor kunnen lopen. Oslo, Wye Plantation, Camp David 2000, waar heeft het allemaal toe geleid?
Historische handdrukken genoeg dus. Maar, zo mogen we wel zeggen, Annapolis nam, in deze reeks een heel bijzondere plaats in. Het was namelijk de eerste van deze serie bijeenkomsten die volstrekt van iedere substantie was gespeend. Toegegeven: de handdruk in dit idyllische plaatsje aan de Atlantische kust vlakbij Washington had nog wel één verdienste. Dat was dat het de eerste gelegenheid was in zeven jaar dat er weer sprake was van het zogenoemde ´vredesproces´, dat in 2000, rond het aantreden van Ariël Sharon en George W. Bush, stilletjes was weggezakt in een diepe, ongeneeslijk lijkende coma. En bovendien werd er in Annapolis zelfs ook nog een afspraak gemaakt, zij het een boterzachte: namelijk dat de Israëli´s en Palestijnen zullen gaan onderhandelelen en ´hun uiterste best´ zullen doen om vóór het einde van 2008 tot een overeenkomst te komen. Let wel: geen deadline, maar de afspraak dat zij hun best zullen doen.

Routekaart
En dat was het dan. Voor de rest niets, maar dan ook niets. Zelfs geen vermelding van de belangrijkste geschilpunten tussen Israëli´s en Palestijnen – grenzen, Jeruzalem, nederzettingen en het probleem van de 4,5 miljoen Palestijnse vluchtelingen.. Het kon er niet af. Laat staan referenties aan internationale afspraken of vredesplannen (resolutie 242, de ontoelaatbaarheid van 40 jaar bezetting of het Arabische vredesplan uit 2002 om maar eens iets te noemen). Als enige aanwijzingen hoe deze zaken die de gemoederen toch al tientallen jaren verdeeld houden, moeten worden geregeld, was er een verwijzing naar de al enkele jaren geleden roemloos van het toneel verdwenen 'Routekaart'. Vooral dat laatste klinkt als de voorbode voor nieuw, ernstig onheil, maar daarover zo dadelijk meer.
Zo bezien is het dan ook wonderlijk dat de Westerse pers – en de Israëlische natuurlijk – over Annapolis hebben bericht alsof het werkelijk een stap voorwaarts was. Maar misschien is de Westerse pers wel zo geconditioneerd dat zij als een Pavlov-hondje gaat kwispelen en pootjes geven bij het klinken van het woord 'vredesproces'. Vredesproces, wat een prachtig woord! Al jaren horen we het, wordt er erover geschreven en is er een heel circus van met name Israëlische en Amerikaanse deskundigen als Martin Indyke, Dennis Ross, Zeev Schiff en vergelijkbare types op de been om ons te vertellen wat goed is voor het vredesproces en wat slecht. En dat op een toon alsof alleen de insiders weten waarover het gaat. Alsof het vredesproces zelf het eigenlijke doel is waarnaar we streven. Vrede? Nou nee dat nog even niet. Nee, maar we hebben wèl een vredesproces!
De waarheid van Annapolis is natuurlijk dat Bush een aantal maanden geleden een aantal Arabische landen op zijn hand wilde krijgen om eventueel iets te ondernemen tegen de al of niet vermeende nucleaire ambities van Iran. Om zijn meer dan rampzalige staat van dienst in het Midden-Oosten wat te verbeteren opperde hij toen het idee van een internationale vredesconferentie over het Israëlisch-Palestijnse probleem. Hij had daarbij vast het voorbeeld voor ogen van zijn vader, Bush sr, wiens minister van Buitenlandse Zaken James Baker III, in 1991 de internationale conferentie van Madrid bijeen riep om bij de Arabische landen de kater van de eerste Golfoorlog wat te verzachten. Maar zoals Marx al eens opmerkte: 'de geschiedenis manifesteert zich eerst als tragedie en herhaalt zich daarna als farce'. Madrid '91 was een tragedie. In die zin dat het weliswaar de parameters aangaf van een alomvattend akkoord tussen Israël en zijn buurlanden, maar tegelijkertijd de weg opende voor onderhandelingen via een zijspoor die tot 'Oslo' leidden, ongetwijfeld een majeure Palestijnse tragedie.

Geen inhoud
De conferentie van Annapolis daarentegen was de perfecte antithese van een tragedie. Om te beginnen werd was was aangekondigd als een internationale conferentie geleidelijk een 'bijeenkomst' en later zelfs een 'ontmoeting' (meeting). Dat deed recht aan het feit dat er niets van enige inhoud werd gepresenteerd. Palestijnen en Israëli's waren er namelijk in twee maanden van onderhandelingen niet in geslaagd ook maar een minimum van een gemeenschappelijke verklaring op te stellen, zodat op de 'meeting' zelf een haastig in elkaar gezette tekst werd opgelezen waaraan niemand aanstoot kon nemen.
Het had ook niet anders gekund. Coalitiepartijen van de Israëlische premier Olmert, de ultrarechtse Yisrael Beitenu en de orthodoxe Shash-partij, hadden gedreigd de regering te laten vallen als het onderwerp Jeruzalem ter sprake zou komen, c.q. als er überhaupt over substantiële zaken zou worden gepraat. Zelfs was van de kant van Yisrael Beitenu geëist dat in de preambule het 'joodse karakter' van de staat Israël zou worden onderstreept, wat niet alleen een indirecte totale verwerping van het Palestijnse recht op terugkeer zou hebben ingehouden, maar ook en nauw verholen uitnodiging om de nu nog in Israël wonende Palestijnen (zo'n 20 procent van de bevolking) de grens over te zetten. Dit was uiteraard totaal onaanvaardbaar voor Mahmoud Abbas en de zijnen en bleef dus achterwege. Al met al kreeg Bush een 'ontmoeting' met opgeblazen ceremoniëel waar 50 landen waren vertegenwoordigd, waaronder ook Saoedi-Arabië en Syrië, maar waar - zoals dat hoort bij een blijspel en trouwens ook bij de buitenlandse politiek van deze Amerikaanse regering - uiterlijk effect, luchtspiegelingen en lachwekkende ineffectiviteit de plaats hadden ingenomen van een echte voorstelling met inhoud.

Venijn
Maar keizer Bush mag dan in zijn Annapolis-outfit ongeveer naakt voor de dag zijn nagekomen, toch zit er mogelijk nog een dosis venijn in de staart van deze ontmoeting. Dat zit hem namelijk in de afspraak dat de nu komen de onderhandelingen zullen worden gevoerd onder auspiciën èn onder toezicht van de VS en dat de Routekaart voor de Vrede uit 2003 de leidraad zal vormen. De betekenis van deze dingen is dat de VS, Bush nu zullen gaan optreden als leider en scheidsrechter over deze gesprekken. Gezien Bush' totale inactiviteit met betrekking tot Israël/Palestina van de afgelopen jaren en zijn opstelling als nagenoeg onvoorwaardel9jike supporter van Israël, belooft dat weinig goeds. De president bestond het om in Annapolis - hoewel het in de gemeenschappelijke verklaring achterwege bleef - tot afgrijzen en schrik van de Arabische waarnemers tot drie maal toe het joodse karakter van de staat Israël te onderstrepen. Olmert ging niet voor niets tevreden naar huis.

Nog een reden tot zorg is de verwijzing naar de nu uit het dodenrijk teruggeroeopen Routekaart. Israël en de Palestijnen verplichten zich daarin wederzijds tot stappen om het onderhandelingsklimaat te verbeteren. En waar Israël als eerste wat 'illegale buitenposten' op de Westoever zou moeten sluiten, moeten de Palestijnen afrekenen met het 'terrorisme' en met 'terroristische groepen' in hun midden. Er is weinig fantasie voor nodig om dat te lezen als een uitnodiging van de VS en Israël aan president Abbas om korte metten te maken met Hamas. Dat is een indirecte uitnodiging tot een nieuw inter-Palestijns bloedvergieten en terreur. Het voorspelt ook voor de onderhandelingen weinig goeds, want zonder herstel van de eenheid in de Palestijnse gelederen zijn alle pogingen om tot een akkoord te komen tot mislukken gedoemd. Het was niet voor niets dat er zowel in Gaza als op de Westoever tijdens Annapolis door tienduizenden werd gedemonstreerd. Misschien moet ik daarom besluiten met een parafrase van wat Uri Avnery vòòr de bijeenkomst schreef : 'Annapolis was a joke, but not a funny one'.
'

Israël en Libanon: iedere tien jaar een invasie

Uit De Brug, uitgave SIVO, september 2006

David ben Gurion placht in de jaren vijftig te zeggen dat hij niet wist welk Arabisch land het eerst met Israël vrede zou sluiten, maar dat Libanon zeker het tweede zou zijn. Libanon was in die tijd sterk Westers georiënteerd, maar zou als eén van de zwakkere Arabische broeders niet als eerste schaap over de dam durven komen met het sluiten van een akkoord met Israël, zo was de gedachte van de Israëls eerste premier.
Beschietingen van Beirut, 2006

door Maarten Jan Hijmans

Ben Gurions uitspraak klinkt ons nu belachelijk in de oren. Om te beginnen is het huidige Libanon na jaren burgeroorlog en een akkoord dat wat van de christelijke macht heeft afgeknabbeld (het Akkoord van Taif van 1989) niet meer hetzelfde als toen. Maar bovendien heeft Libanon net een Israëlische aanval over zich heen gekregen die rond de 1200 slachtoffers (meest burgers) heeft gemaakt en voor miljarden en miljarden schade heeft opgeleverd. Als we kijken naar de geschiedenis van de afgelopen veertig jaar, dan zien we dat Libanon zo ongeveer elke tien jaar een Israëlische invasie van enige omvang heeft beleefd. Zo bezien zou niemand raar moeten opkijken als Libanon uiteindelijk als laatste Arabische land vrede met Israël zou sluiten.
Aanvankelijk golden die Israëlische aanvallen de Palestijnen. Een groot aantal Palestijnse vluchtelingen was na 1948 in diverse kampen in Libanon terecht gekomen en vooral na de geboorte van de Fatah-beweging van Yasser Arafat in 1965 namen de spanningen toe. De eerste aanval van Israel was in 1968. Israël vernielde toen 13 vliegtuigen van de Libanese luchtvaartmaatschappij MEA op het vliegveld van Beiroet als represaille voor een beschieting van een El Al vliegtuig door Palestijnen op het vliegveld van Athene. Na september 1970, toen Jordanië korte metten maakte met de politieke en militaire aanwezigheid van de PLO op zijn grondgebied (de 'Zwarte September') en veel Palestijnen naar Zuid-Libanon uitweken,liep de spanning verder op. In 1973 voerde Israël een commando-aanval uit in hartje Beiroet, waarbij onder meer drie PLO-kopstukken werden vermoord (Ehud Barak, de latere Israelische stafchef, minister en premier, deed er aan mee vermomd in vrouwenkleren).
De eerste echte Israëlische invasie vond plaats in 1978, na Palestijnse aanvallen in Israël en de nodige beschietingen over en weer. Israël rukte op tot aan de rivier de Litani. Een kwart miljoen mensen werd tijdens deze 'Operatie Litani' op de vlucht gejaagd, er werden grote vernielingen aangericht aan de infrastructuur en een aantal dorpen verwoest in een poging de PLO naar het noorden op te jagen en een wig te drijven tussen de plaatselijke (overwegend sjiïtische) bevolking en de Palestijnen. Pas na stationering van een VN-vredesmacht (Unifil) was Israël te bewegen Libanon weer te verlaten, op een strook land na langs de grens, die het tot 'Veiligheidszone' bestempelde. De bezetting van dit stuk land zou uiteindelijk 22 jaar - tot het jaar 2000 - gaan duren. Ook werd in dezelfde tijd de relatie bestendigd tussen Israël en het 'Leger van Zuid Libanon' (SLA) een groepje door Israël betaalde en uitgeruste huurlingen, dat onder leiding van de uit het Libanese leger gedroste chistelijke majoor Saad Haddad, tot 2000 een terreurbewind in het zuiden in stand zou houden, compleet met een gevangenis (Khiam) waarin mensen die weigerden met het SLA te collaboreren werden opgeborgen en gemarteld.

Sharon
Ook de jaren daarna waren er regelmatig kleinere schermutselingen. Aanvallen op Israël en terreuracties van Palestijnse groepen werden standaard beantwoord met beschietingen van dorpen en andere burgerdoelen, terwijl ook regelmatig bombardementen werden uitgevoerd op elektriciteitscentales, wegen, bruggen, opslagplaatsen en andere infrastructurele zaken om de Libanese regering onder druk te zetten.
De invasie van 1982 onder leiding van de toenmalige minister van defensie Ariël Sharon ging echter een flinke stap verder. Sharon wilde de PLO uit Libanon verdrijven, en zo mogelijk vernietigen, teneinde het bezit van de Westoever voor Israël veilig ter stellen. Tevens wilde hij in Libanon Israëls christelijke bondgenoten aan de macht brengen om met hen een vredesakkoord te kunnen sluiten. De generaal pobeerde enkele malen de PLO te provoceren door – ondanks een bestand – beschietingen uit te voeren opp Zuid-Libanon. Uiteindelijk greep hij als aanleiding een aanslag aan die door een dissidente Palestijnse groep (de groep van Abu Nidal) werd gepleegd op de Israëlische ambassadeur in Londen. Al kort na het begin van de invasie begon een wekenlang beleg van West-Beiroet. De veldtocht bewerkstelligde, na Amerikaanse bemiddeling, een militaire aftocht van de Palestijnen. Maar het einde van de PLO werd het, zoals wij weten, toch niet. Ook het andere doel: een Libanon, dat onder leiding van president Bashir Gemayel vrede met Israël zou sluiten, werd niet bereikt. Bashir werd weliswaar tot president gekozen, maar kort voor hij aantrad werd hij in september 1982 tegelijk met een groot aantal getrouwen gedood, toen een - door handlangers van Syrië geplaatste - bom zijn hoofdkwartier verwoestte. Gemayel werd opgevolgd door zijn broer Amin, die aanmerkelijk meer afstand hield van Israël. Sharons veldtocht werd zodoende een mislukking, ten koste van zo´n 20.000 Libanese doden en een miljardenschade aan Libanons infrastructuur. Als om het fiasco te onderstrepen pleegden Israëls christelijke (falangistische) bondgenoten onder het toeziend oog van Israëlische militairen ook nog eens een gruwelijke moordpartij op achtergebleven Palestijnen (meest ouden van dagen, vrouwen en kinderen) in de kampen Sabra en Chatila in Beiroet.
Lichamen van vermoorde inwoners Sabra en Chatila

Sharons veldtocht was mislukt, maar had wel een ander effect. Al eerder, midden jaren zeventig, was mede door de druk waaraan Zuid-Libanon blootstond, ingeklemd als het was tussen Israël en de PLO, een emancipatiebeweging ontstaan van de overwegend sjiïtische bevolking. Deze beweging, Amal, aanvankelijk onder leiding van de Iraanse geestelijke Moussa Sadr maar later geleid door de huidige Libanese parlementsvoorzitter Nabih Berri, was redelijk gematigd en klopte - tevergeefs - op Israëls deur om een modus vivendi voor Zuid-Libanon uit te werken. Na de Israëlische inval van 1982 ontstond in de Beka'a-vallei, mede door toedoen van een vanuit Iran gestuurde eenheid Pasdaran (Islamitische Wachters) een radicale afsplitsing onder leiding van Abbas Moussawi, een voormalige leider van Amal. In de loop van de volgende jaren ging zijn groepering samen met een aantal andere anti-Westerse groeperingen, waarvan sommige ontvoeringen, kapingen en aanslagen op hun naam hadden. In 1985 presenteerde dit amalgaam zich als Hizbollah (Partij van God) aan de wereld met een manifest, waarin als doeleinden werden omschreven het vestigen van een islamitische republiek Libanon, de verdrijving van Israël uit Libanon en het laten verdwijnen van Israël als joodse staat.

Nieuwe vijand
Door de geboorte van Hizbollah kreeg Israël te maken met een formidabele nieuwe vijand, die zorgde voor een fikse toename van het aantal slachtoffers onder het Israëlische bezettingsleger, dat zich na de debacle van Sharons veldtocht had teruggetrokken tot aan de rivier de Litani. De oplopende verliezen door de hand van het ´nationale verzet´ (al-muqawwana al-wataniya) zoals Hizbollahs strijders in Libanon meestal werden genoemd, dwong hetIsraëlische leger zich in 1985 verder terug te trekken, tot de al sinds 1978 bestaande 'Veiligheidszone'.
Hizbollah bleef Israël ook daar bestoken (in enkele gevallen met zelfmoordacties). Afgezien van kleine botsingen beantwoordde Israël dat in 1993 met de operatie 'Afrekening' (Din wacheshbon) en in 1996 met de operatie 'Druiven der Gramschap'. In beide gevallen werd de bekende tactiek gevolgd: bombardementen van infrastructurele werken zoals elektriciteitscentrales, olieopslaglaatsen en dergelijke en een beperkte opmars van de grondtroepen. In 1996 deed zich ook een apart drama voor: bij een artilleriebeschieting van een VN-legerpost in het Zuidlibanese Qana werden 108 burgers gedood. Die daar een schuilplaats hadden gezocht.(Dit jaar zouden in hetzelfde Qana bij een ongelukkig bombardement eveneens tientallen burgerslachtoffers vallen). Ook kleinere operaties werden uitgevoerd: zo vuurde Israel in 1992 een raket af op de auto van Hizbollah-leider Moussawi, waarbij deze tezamen met zijn vrouw en vijfjarig zoontje werd gedood. Hij werd opgevolgd door de huidige leider, Hassan Nasrallah.

De niet-aflatende strijd van Hizbollah leidde ertoe dat Israël zich in 2000 eindelijk terugtrok uit de ´Veiligheidszone´, waarmee ook na 22 jaar een abrupt einde kwam aan het Leger van Zuid-Libanon dat in een tijdbestek van 36 uur volledig in elkaar stortte. Vanzelfsprekend was dat een groot succes voor Hizbollah, maar het sociale en politieke belang van de beweging was toen de militaire kant allang voorbijgestreefd. De beweging had in de 20 jaar van haar bestaan een uitgebreid netwerk opgezet van sociale instituties, zoals scholen, goedkope klinieken, plaatsen waar armen financiële ondersteuning kunnen krijgen en zelfs een onderneming voor wederopbouw en rehabilitatie van arme en/of getroffen wijken (jihad al bina). Ook had zij de stap gewaagd naar de politiek door aan de parlementsverkiezingen mee te doen. Bij de laatste verkiezingen haalde zij 12 van de 128 zetels. Uit uitspraken van onder meer Nasrallah, de leider, valt op te maken dat de beweging intussen ook niet langer streeft naar een islamitische republiek Libanon, maar gekozen heeft voor een parlementaire democratie, waarmee het voorbeeld wordt gevolgd van soortgelijke islamistische partijen in onder meer Turkije, Syrië en Egypte en niet te vergeten Palestina (Hamas). Volgens Nasrallah zou zo´n islamitische republiek alleen haalbaar zijn als er een grote parlementaire meerderheid voor te vinden zou zijn, en dat was nou eenmaal niet realistisch in het geval van Libanon.

Ook het oorspronkelijke ideaal van het van de kaart vegen van Israël leek plaats te maken voor een meer pragmatische benadering. Weliswaar bleef Hizbollah Israël bestoken, met als argument dat Israël de waterrijke Sheba Farm niet had teruggegeven (volgens Israël en de VN Syrisch gebied, volgens Libanon en Syrië zelf echter Libanees), maar het waren kleinschalige acties. Een van de doelen ervan was het terugkrijgen van de vele Libanezen die in Israëlische gevangenissen verbleven. Zo werd in 2004 een duizendtal gevangenen geruild tegen enkele lichamen van gesneuvelde Israëli's. En is genoeg reden om te geloven dat Hizbollah met zijn ontvoeringsactie van twee militairen in juli iets soortgelijks in de zin had: namelijk het verkrijgen van een ruilobject voor de drie nog steeds in Israëlische gevangenissen zuchtende Libanezen, plus een aantal Palestijnen een de kaarten van de naar schatting 30.000 Israëlische landmijnen die delen het Zuiden van Libanon nog steeds onbegaanbaar maakten. Sterker nog: Nasrallah zelf gaf in een interview toe dat de Israëlische reactie hem had verrast en dat hij de ontvoeringsactie, die overigens al maanden was gepland, niet had uitgevoerd als hij geweten had dat Israël zo zou reageren.
Blijft over het feit dat Hizbollah bewapend was met grote aantallen raketten - een deterrent tegen de luchtaanvallen die Israël al jaren in Libanon met grote regelmaat ongestraft uitvoert? - en dat Hizbollah strijders in het verleden getraind zijn door Iran. Vraag: maakt dat van Hizbollah een vazal van Iran? Of van Syrië over welks grondgebied die raketten wellicht zijn geleverd? Rechtvaardigt het de steun van Amerika voor het recente optreden van Israël tegen deze ´terroristische beweging´? Het antwoord op deze vraag mag u zelf geven. Als u maar bedenkt dat Israël op grond van dezelfde logica kan worden aangemerkt als vazal van Washington.

Sharon de havik geportretteerd als duif

Uit: NIW, .. 2005

Johan Boef, Ariel Sharon, Koning van Israël. Met een voorwoord van Leon de Winter, Uitgeverij Aspekt, 2005.


Ariël Sharon is zonder enige twijfel één van de meest complexe politici van Israël. Tegenwoordig zijn er blijkbaar nogal wat mensen die de hoop koesteren dat hij het conflict met de Palestijnen uit het slop zal halen, maar jarenlang werd hij toch door het denkende deel van de Israëlische natie gezien als alleen maar een houwdegen. Als een man die niet vies was van grof militair geweld, die er geen problemen van maakte als daar burgerslachtoffers bij vielen, een man die gespeend was van iedere tact en er niet voor terugdeinsde zijn woord te breken en te liegen.
Dat beeld kwam natuurlijk niet uit de lucht vallen. Sharons militaire carrière is op zijn zachtst gezegd altijd omstreden geweest. Alles wat hij deed was beladen met controverse. Onnodig hoge verliescijfers, het negeren of heel rekbaar interpreteren van orders van de militaire top, uiterst gewelddadig of zelfs moorddadig optreden tegen (Palestijnse) burgers, het aan zijn laars lappen van internationale bestandsovereenkomsten, Sharon heeft het allemaal op zijn naam staan. De vroegere hoofdredacteur van dit blad, Mau Kopuit, schreef ooit (in 1982) een artikel onder de veelzeggende kop `Ariel Sjaron heeft de doden nooit geteld`, waarin hij een vrij nauwkeurige opsomming gaf van de `mijlpalen` op Sharons carrièrepad.
Al in 1956, tijdens de Suezcampagne tegen Egypte, was er een heftige controverse. De toenmalige stafchef, Moshe Dayan, had marsroutes uitgezet dwars door de Sinai, waarbij het innemen van de Mitla-pas, één van de gebruikelijke routes door de woestijn, niet nodig was. Tegen de afspraken stuurde Sharon echter toch zijn eenheid op pad om de pas in te nemen, waarbij hij prompt in een Egyptische hinderlaag viel en zware verliezen moest incasseren. Alleen omdat Dayan hem de hand boven het hoofd hield, hoefde hij zich niet te verantwoorden voor een krijgsraad.
In 1968 riep Sjaron een veroordeling van Israël door de Veiligheidsraad over Israël af door een actie van de gevreesde, door hem geleide Eenheid 101 tegen het Jordaanse dorpje Qibiya. Dat gebeurde tijdens een represaille na een actie van Palestijnse fedayeen waarbij een vrouw en twee kinderen waren gedood. Hij liet in Qibiya een flink aantal huizen opblazen zonder te hebben gecontroleerd of ze wel leeg waren, met als gevolg dat 69 mensen, onder wie vrouwen kinderen en ouden van dagen omkwamen. In de Gaza-strook verwierf hij zich in diezelfde jaren zestig `faam` door de buitengewone harde manier waarop hij represailles liet uitvoeren en door de manier waarop hij dwars door vluchtelingenkampen brede lanen liet bulldozeren om doorgangen voor het leger te creëeren.
In 1973 beleefde Sharon tijdens de Jom Kippoer-oorlog zijn finest hour met zijn oversteek van het Suez-kanaal, maar ook dat ging gepaard met een knallende ruzie met het Israëlische opperbevel. Sharons missie was dan ook vanuit militair-strategisch standpunt bezien vrijwel een soort zelfmoordmissie. Alleen doordat het Egyptische opperbevel onder leiding van niemand minder dan de Egyptische president Sadat zelf de actie niet serieus nam en er veel te laat op reageerde (onder meer beschreven in de Sadat-biografie van David Hirst en Irene Beeson, Faber, 1981), kwam Sharon er mee weg en kon hij zelfs zorgen voor een keerpunt in de oorlog.
Sharons reputatie van grilligheid, rücksichtlosheid en onbetrouwbaarheid maakte dat hij keer op keer voor een benoeming tot opperbevelhebber werd gepasseerd. Maar wat hem niet lukte door de voordeur, wist hij via de achterdeur wèl te bereiken, namelijk via een carrière in de politiek, waarbij hij gebruik maakte van de enorme populariteit die zijn oversteek van het Suez-kanaal hem had opgeleverd in de Israëlische 'straat'. Zo kon het gebeuren dat Sharon door een verbinding met de Likud van Menachem Begin in 1977 aantrad als minister van Landbouw en binnen het kabinet uitgroeide tot dé vertrouwensman van Gush Emunim en de kolonisten in bezet gebied. In 1981, in het tweede kabinet-Begin werd Sjaron zelfs minister van Defensie. In die functie nam hij het initiatief tot de inval in 1982 in Libanon, waarbij hij de Israëlische regering voor de gek hield door het voor te stellen als een veldtocht die niet verder zou gaan dan 40 kilometer, terwijl hij in werkelijkheid de plannen voor de inname van Beiroet al klaar had liggen. Na de inname van Beiroet kwam hij in discrediet doordat hij het groene licht gaf voor christelijke milities om de Palestijnse kampen Sabra en Chatila uit te kammen, waar zij onder het wakend oog van het Israelische leger een slachtpartij aanrichtten. Een onderzoekscommissie (de commissie Kahane) achtte hem medeverantwoordelijk. Hij moest aftreden als minister van Defensie.
Je zou zeggen, iemand met zo´n verleden zou zich maar beter verder kunnen wijden aan zijn ranch in de Negev. Maar nee, Sharon maakte al snel een come-back en na de nodige handige manoeuvres is hij sinds 2001 zelfs Israëls premier. Een premier die intussen opzien baart doordat hij de nederzettingen in Gaza wil ontruimen, wat velen zien als een teken dat er een nieuwe, pragmatische Sharon is opgestaan die afstevent op een regeling van het conflict met de Palestijnen.
Johan Boef, een medewerker van het tv-programma Twee vandaag, heeft over deze Sharon een korte biografie geschreven. Ik zeg met nadruk over `deze` Sjaron, want het boek is wel heel erg geschreven vanuit het perspectief dat Sharon eigenlijk altijd al die pragmaticus was die steeds is uitgegaan van de kunst van het mogelijke en nu dus afkoerst op een vredesakkoord. Boef schrijft dat ook allemaal met zoveel woorden in zijn laatste hoofdstuk. Jammer is alleen dat daardoor ook de rest van het boek in het teken van de pragmatische, verstandige, eieren voor zijn geld kiezende Sharon is komen te staan. De hierboven door mij opgesomde gebeurtenissen in Sharons leven worden allemaal keurig gemeld, maar wel enigszins ontdaan van hun scherpe kantjes. Het feit dat Boef sterk leunt op Sharons eigen autobiografie Warrior en een aantal andere niet al te Sharon-onvriendelijke Israëlische bronnen zal daar niet vreemd aan zijn.

Niet slim
Boefs boek is daardoor, hoewel goed leesbaar en qua feiten grotendeels wel in orde, minder spannend geworden dan mogelijk was. Want wat is nu interessanter dan de vraag hoe het in godsnaam mogelijk is dat een man die altijd zoveel controverse opriep,en zo vaak nodeloos bloed vergoot (tussen de 10 en 20 duizend slachtoffers alleen al in Libanon in 1982) nu het vertrouwen van heel veel mensen geniet als premier. Ook een heel ander aspect is door Boefs aanpak onder de mat verdwenen en dat is Sharons aanpak van de Tweede Intifada. Heel wat (ook Israëlische) critici hebben hem op goede gronden verweten dat hij vaker de strijd aanwakkerde dan dat hij probeerde rust te creëren, en wel met de bedoeling een situatie verre van zich te houden waarin hij zou moeten onderhandelen en wellicht concessie doen. Bij Boef is niets terug te vinden van deze kritiek.
De belangrijkste kritiek die op Boefs boekje kan worden geuit is echter dat Boef voetstoots lijkt aan te nemen dat Sharon een 'man van de vrede' is . Vandaar ook dat hij geen enkele aandacht schenkt aan de uitspraken van Sharons raadgever Dov Weisglas dat de terugtrekking uit Gaza een soort formaldehyde is voor het vredesproces. Of aan Sharons eigen uitspraken dat de ontruiming van Gaza alleen maar bedoeld is om de Israëlische greep op de Westoever te verstevigen. Je zou toch zeggen dat dat niet de taal is van mensen die afstevenen op een akkoord waarbij de Palestijnen iets substantiëels wordt geboden. Dat Boef daar geen aandacht voor heeft is niet slim. Iets meer twijfel aan Sharons ware bedoelingen zou nuttig kunnen zijn in een biografie waarvan je hoopt dat hij over drie jaar ook nog gelezen wordt.

Maarten Jan Hijmans

Generalissimo Sharon is terug van weggeweest

Uit: Levend Joods Geloof, periodiek van het Verbond van Liberaal-Religieuze Joden in Nederland, Jrg 48, nr 1, Rosh Hashana 2001

Dit stukje had een analyse moeten worden van de politieke situatie in Israel en aangrenzende gebieden (om maar weer eens een eufemisme van stal te halen). Maar dat zal het niet worden. Want wat is een analyse? Een evaluatie van plus- en minpunten, een beoordeling van de dynamiek van politieke processen en - eventueel - een verwachting over wat de toekomst zou kunnen gaan bieden. Maar wat te doen in deze situatie met alleen maar min- en nog mindere punten? (Niet voor niets spreken de Israeli’s van ‘De Situatie’ - met hoofdletters). Waarin geen dynamiek te bespeuren valt (hoogstens een achterwaartse) en evenmin sprake is van besluitvorming of processen? (Het vredesproces is nu echt wel morsdood). Analyses? Voorspellingen? Ik zou zeggen: ga naar de kermis, naar de dame met de kristallen bol.
Vandaar dat dit maar wat opmerkingen worden over de chaos, over De Situatie. En om te beginnen dan maar dit: waar hebben we dit in ‘s hemelsnaam aan te danken? Aan de Akkoorden van Oslo, vrees ik, die onder slechte omstandigheden tot stand kwamen en zo rampzalig waren geformuleerd dat beide partijen er blijkbaar ongeveer tegengestelde verwachtingen aan konden verbinden. De Egyptische journalist Heikal citeerde in het boek dat hij aan ‘Oslo’ wijdde een jurist van het Egyptische ministerie van Buitenlandse Zaken die zich destijds had gebogen over de juridische kant van de Camp David-akkoorden. Arafat legde deze man de Oslo-akkoorden ter beoordeling voor. Volgens Heikal riep hij daarna uit: ‘Dit is van a tot z Camp David, maar dan erger. God sta je bij.’
God heeft Arafat niet voldoende de helpende hand geboden. Wat er van de ‘tweede tranche’ van de Camp David-akkoorden met Egypte terecht kwam (het gedeelte over autonomie voor de Palestijnen) is bekend: het werd een fiasco en Egypte stopte de onderhandelingen erover in 1981 definitief. Wat er van Oslo terechtkwam weten we inmiddels ook. Arafat had gehoopt dat het de aanzet zou worden van een proces waaruit geleidelijk een soevereine Palestijnse staat geboren zou worden op de Westoever en in Gaza met Oost-Jeruzalem als hoofdstad, het begin van een historische verzoening tussen de twee volken. Maar opeenvolgende Israelische leiders zagen Oslo veeleer als een beginpunt voor steeds nieuwe onderhandelingen om de Palestijnse leider verdergaande concessies af te dwingen. Arafats uitgangspunt - een territoriale verdeling van Eretz Jisraeel/Palestina tussen twee volken - raakte steeds verder op de achtergrond. De scherpe kanten van de Israelische bezetting werden in het kader van het heen-en-weer-gepraat niet verminderd maar veeleer nog aangescherpt. En ondertussen ging ook de economische situatie van de gebieden verder en verder achteruit.
Tot het moment dat de bom barstte - nu tien maanden gelden - en de tweede intifadah uitbrak. Israelische leiders waren er als de kippen bij om het Palestijnse leiderschap daarvan de schuld te geven. Maar, maar met permissie, dat is totale onzin. De intifadah is bijna net zozeer een afwijzing van de tot nu toe totaal onsuccesvol gebleken politiek van Arafat als het een uiting van protest is tegen de manier waarop de Palestijnen nog steeds moeten leven onder de bezetting en de dreiging van terreur van de kolonisten. Arafat kan zich niet permitteren tegen de intifadah te zijn, en evenmin om haar aan te wakkeren. Hij is wat dat betreft net zo goed een gevangene van de situatie als de Israeli’s. Zijn enige hoop op redding is ingrijpen van buitenaf (buitenlandse troepen die een bestand gaan monitoren, druk van buiten om het Mitchell-raport te laten uitvoeren). De hulp zou moeten komen van Amerika en/of de Europeanen. Op zoek naar manieren om hen in beweging te krijgen, reist hij desperaat Arabische en andere hoofdsteden in de wereld af. Vooralsnog boekt hij ook daarmee geen resultaat.
Het geringe succes van Arafats pogingen om buitenlands ingrijpen te bewerkstelligen heeft ook te maken met de onderhandelingen tussen hemzelf, Ehud Barak en Bill Clinton, die zich afspeelden ongeveer tegelijk met het begin van de intifadah. De uitkomst van deze bijeenkomst - toevallig ook in Camp David - was desastreus. Niet alleen door het uitblijven van enigerlei resultaat, maar ook doordat de reden van de mislukking geheel werd toegeschreven aan Arafat. Barak slaagde er in Camp David in te poseren als de man die de Palestijnen ‘nagenoeg alles wat zij wensten’ had aangeboden, maar helaas stuitte op een botte weigering. Dat beeld werd bevestigd door Clinton, die Barak ‘moedig’ noemde en het optreden van Arafat als ‘teleurstellend’ kwalificeerde. Maar die voorstelling van zaken was onjuist. Baraks aanbod kwam zelfs niet in de buurt van een serieus aanbod van een echt, historisch compromis. Het was veeleer een poging van Barak, om met medewerking van de wel erg Israel-vriendelijke scheidende Amerikaanse president, Arafat af te laten zien van een aantal historische rechten in ruil voor niet duidelijk omschreven territoriale tegemoetkomingen en een bijna inhoudsloos voorstel over Oost-Jeruzalem. Deze minder flatterende versie van Baraks ‘moed’ werd later van onverdachte zijde bevestigd, namelijk door Robert Malley, een lid van Clintons Nationale Veiligheidsraad, die een rapport over de Camp David-onderhandelingen schreef. Maar het maakte niet meer uit. Arafat was em bleef voor de publieke opinie in het Westen de man die de kans niet greep toen die hem werd aangeboden, de man die niet op het ‘moedige’ voorstel van Barak inging, de man die waarschijnlijk gewoon niet te goeder trouw onderhandelde...
Meer nog dan voor de publieke opinie in het Westen, gold dat voor 'Moshe in de straat' in Israel, waar - het is haast onnodig het te zeggen - geen journalist of kritisch waarnemer het nuttig of nodig vond om ook maar één vraagteken te plaatsen bij de zogenoemde generositeit van Baraks voorstellen. En waar in het Westen de nodige mensen gingen twijfelen aan Arafats goede trouw, was dat in Israel geen vraagpunt meer. Overnight veranderde het image van de Palestijnse leider van een nog altijd met wantrouwen bekeken vredespartner in dat van een, zeg maar, onbetrouwbare hond. Een hond die bovendien ook nog verantwoordelijk was voor het uitbreken van de intifadah, want - zo meldden de Israelische media immers - die was van hoger hand georkestreerd... Het leek dus allemaal zo duidelijk als wat: Nu hadden de Palestijnen hun ware gezicht laten zien. Ze wilden helemaal geen vrede. Ze wilden gewoon alles. Niet alleen Jeruzalem, maar ook Haifa, Jaffa en Lod.

Bontste regering ooit
En zo kwamen we snel bij het punt waar alles begon te escaleren naar de huidige troosteloze situatie. DE Situatie. Arafat was uit-onderhandeld en gevangene van een intifadah die hij niet had gewild en waar hij tot op zeker hoogte in mee moest gaan om niet ook nog zijn laatste restje krediet te verliezen. Israel, aan de ander kant was collectief geschokt. En wel zo dat links zelfs geen serieuze poging meer deed een nieuw beleid te formuleren of een kandidaat in het veld te brengen die nog een verkiezingsoverwinning kon voorkomen van de havik-der-haviken, superkampioen van het nederzettingenbeleid en bedenker van grandioze veldtochten voor het oplossen van alle problemen, generalissimo Ariël Sharon. Baraks partij Arbeid was zelfs zodanig uit haar evenwicht dat zij, onder leiding van de aartsopportunist Peres niets beters wist te doen dan deel te gaan nemen aan een regering onder Sharon, zodat het bontste kamerbrede kabinet uit Israels geschiedenis ontstond, steunend op partijen van centrum-links tot en met fascistisch rechts. Ook de vredesbeweging was door De Situatie zo uit elkaar gespeeld dat er eigenlijk tot op de dag van vandaag nauwelijks meer wat van wordt gehoord. En zo kon Sharon met brede nationale steun aan de slag met een anti-intifadabeleid waarvoor de basis door Barak was gelegd en dat onder zijn ervaren leiding nog wat werd aangekleed. Tank- en artilleriebeschietingen van burgerbevolkingen, het platbulldozeren van huizen en boomgaarden, raketbeschietingen met behulp van helikopters van PA-bureaus en soms ook burgerdoelen, kortstondige bezettingen van PA-gebieden en - niet te vergeten - liquidaties van wat hardnekkig ‘terroristen’ (ook al gaat het vaak om politieke kopstukken). Moord op last van de staat.
En natuurlijk, de andere kant is ook voor geen kleintje vervaard. Richten de mensen van de ‘officiële’ PLO-organisatie hun acties nog voornamelijk op kolonisten en doelen in de bezette gebieden, Hamas en de Islamitische Jihad kiezen nadrukkelijk ook hun doelenwitten in Israel zelf. Hun menselijke bommen zoeken dan ook bij voorkeur plaatsen waar de explosie gepaard gaat met het meeste pijn, zoals bushaltes, discotheken of restaurants.
Het is in feite oorlog, en zonder uitzicht op iets beters. Sharon lijkt de Palestijnen naar de onderhandelingstafel te willen bombarderen om daar een akkoord te sluiten op zijn voorwaarden. Dat zal vrijwel zeker niet werken, maar toch lijkt niemand er wat aan te willen doen. De Amerikaanse president Bush weigert hardnekkig iets constructiefs te bedenken. De Europeanen doen wat ze altijd doen: niets. En zelfs de Egyptische president Mubarak ziet niets meer in bemiddeling. In een interview in juli verruilde hij zijn gewoonlijk terughoudende houding tegenover Israelische regeringsleiders voor ongezouten kritiek. ‘Met Sharon is er geen oplossing,’zei hij. ‘Hij is een man die alleen moord, geweld en oorlog kent. Van nature gaat hij vrede uit de weg, en in alle oprechtheid, ik geloof niet dat er hoop is met Sharon...’
Beter zal het dus niet gauw gaan, maar het kan natuurlijk ook altijd nog erger. Sharon is tenslotte altijd de man van de grandioze oplossingen geweest. God verhoede het...
Maarten Jan Hijmans

Wil je bos? Maak dan bos - een superbos

Uit: Management Team, ..2000

De oplossing voor het ruimtegebrek in Nederland? Volgens architect Winy Maas van het bureau MVDRV is dat onder meer ‘super hoog bouwen’. Hoe is het om op de 30ste verdieping te wonen? Dat zou moeten worden uitgezocht.

MVRDV: Appartementencomplex Silodam, Amsterdam

door Maarten Jan Hijmans
De Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, deze winter gepresenteerd door minister Pronk van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, windt er geen doekjes om. Nederland wordt geconfronteerd met een veelheid aan belangen die met elkaar strijden om de schaarse ruimte, zegt het departement van VROM. Het ruimtelijk beleid wordt daarom opnieuw geformuleerd met een ‘tweeledige’ probleemstelling: hoe voldoe je aan de vraag naar ruimte voor wonen, werken, recreëren, natuur, water en landbouw. En hoe voldoe je tegelijkertijd aan de behoefte om een einde te maken aan de versnippering en verrommeling van het landschap en het dichtslibben van Nederland.
De Nota geeft daar een paar instrumenten voor. Eén ervan is een duidelijker afbakening van stukken Nederland die wel en die niet mogen worden bebouwd: ‘rode contouren om nog te bebouwen gebieden, groene om beschermde gebieden’. Tussen nu en 2005 moet dat contourenbeleid gestalte krijgen. Andere instrumenten zijn het ontwikkelen van ‘nationale en provinciale landschappen’, het organiseren van steden in ‘stedelijke netwerken’ en het combineren van water met landbouw, natuur en recreatie. De kern van het beleid, aldus nog steeds VROM, ligt in het toepassen van efficiëntere manieren om met de ruimte om te gaan. Onder meer door intensivering van het ruimtegebruik (bijvoorbeeld boven en onder wegen), het combineren van ruimtefuncties (bijvoorbeeld van waterberging, natuur en recreatie) en het transformeren van ruimte (bijvoorbeeld herbestemming van oude bedrijfsgebouwen).
En het zal allemaal nodig zijn. Volgens een eerdere nota van hetzelfde VROM zullen er in 2030 namelijk 18 miljoen Nederlanders zijn, nog twee miljoen meer dan nu. Ook is Nederland dan sterk ontgroend en vergrijsd. Verwacht wordt dat tegen die tijd daardoor 70% van de mensen alleen zal wonen of met z’n tweeën. En om aan de vraag naar woonruimte voor al die huishoudens te voldoen, zullen tussen nu en 2030 nog eens 600.000 tot 900.000 woningen nodig zijn.
De vraag is natuurlijk: waar komen die woningen en hoe? Nu is dat nog voor het merendeel in zogenoemde Vinex-wijken. Groeilokaties die zijn aangewezen in de vorige nota, de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (vandaar de naam: vinex = VIerde Nota EXtra). Deze Vinex-wijken aan de periferie van nagenoeg elke stad of dorp, zullen dus volgens de nota van Pronk tot 2005 nog kunnen doorgroeien en groene gebieden ‘opeten’. Daarna worden ze roodomrand. En intussen wil VROM gaan streven naar een nieuw beleid: intensivering van ruimtegebruik, combinaties ervan en transformatie.

Super-latieven
Sommigen vinden deze aanpak te conservatief, te voorzichtig, te aarzelend om het ‘dichtslibben’van Nederland en het ‘verrommelen’ van het landschap tegen te gaan. Eén van de critici is de architect Winy Maas van het Rotterdamse bureau MVRDV. Maas gelooft in een veel radicalere aanpak, een aanpak waarbij de ‘maakbaarheid’ van Nederland voorop staat en experimenten niet uit de weg worden gegaan.
‘De vraag is,’zegt hij in zijn Rotterdamse kantoor met uitzicht over de Schiehaven, ‘wat wil je in Nederland? Willen we groot bos? Een riviervallei? Een binnenmeer? Die dingen moet je dan maken. Als het bos moet zijn, hef de Gelders vallei dan op en koppel de Veluwe met Salland. Maak een superbos. Als je een waterbassin wilt, omdat de watertoevoer via de rivieren vanuit België en Duitsland te groot is, maak de Maas dan breder. En dan niet één kilometer breed, maar tien kilometer. Ga vervolgens baggeren en maak er eilanden in. Zo krijg je dan in één klap een retentiebekken om het water vast te houden, een watersport- en natuurgebied en een gebied waar in het exclusief wonen is.’
Als tegenhanger van deze gedurfde ‘uitdunning’ van het landschap, ziet Maas het ook in de Vijfde Nota genoemde ‘intensievere gebruik van de ruimte’, resulterend in een grotere dichtheid van de steden. Maar dan ook écht intensief ruimtegebruik en niet alleen voorzichtige experimenten, vindt hij. ‘Als je een grotere dichtheid wilt, dan moet je dat anders - heftiger - aanpakken dan nu gebeurt. Amsterdam en Rotterdam kunnen een stuk dichter. Er zit een factor vier tussen nu en wat de top is. Rotterdam kan naar drie miljoen inwoners en Amsterdam kan er 500.000 mensen bijhebben. Maar daar kun je een koppeling tot stand brengen met Schiphol-Stad.’
Hoogbouw - super-hoogbouw - is volgens Maas één van de aangewezen wegen voor het bereiken van die dichtheid. En het koppelen van functies. De overheid zou daarbij het voortouw moeten nemen, vindt hij. ‘Die kan namelijk zorgen voor de infrastructuur en samen met marktpartijen er ook voor zorgen dat het betaalbaar wordt. Het superbos kan worden omgeven door een (langgerekte) bosstad, de superrivier door ‘Lorelei’s’van woningen. Met het bouwen betaal je de kosten van de aanleg terug. Dat geldt ook voor de superstad.’
‘Maar,’ voegt Maas eraan toe, ‘wat super-hoogbouw betreft, is tot nu toe nog weinig nagedacht over het hoe. Hoe moet je bouwen? Hoeveel kost het een stad van 180 meter hoog? Hoe is het om op de dertigste etage te wonen? Talloze vragen moeten worden opgelost. Welke maten moet je hanteren? Wat moet je doen met metrobuizen, met toevoer, met liften, de CO2-uitstoot, met parkeren? Wat kan je zeggen over de kosten van de grond? En kunnen de nadelen worden omgezet in voordelen?’
Kan je tuinen stapelen? Hoog boven de grond parken aanleggen? Welke voorzieningen (winkels, theaters etc.) zijn er nodig? Volgens Maas is er nog ‘heel veel werk’ te doen voor dat allemaal in de praktijk is uitgezocht. In de huidige Vijfde Nota zijn plannen voor een dergelijke ‘heftige’ aanpak nog niet uitgespeld, maar volgens Maas zou de overheid juist het voortouw moeten nemen. Bijvoorbeeld door te zorgen dat er een soort ‘laboratorium’ ontstaat waar ideeën kunnen worden uitgewerkt en waar instituten terecht kunnen met vragen. Plaatsen waar je aan de slag zou kunnen zijn er volgens hem genoeg. Bijvoorbeeld het Weena in Rotterdam, de Zuidas in Amsterdam, of Schiphol. Het zou volgens hem kunnen naar het voorbeeld van La Défense in Parijs. ‘En,’ zegt hij, ‘ nu weet ik wel dat op La Défense ook wel de nodige aanmerkingen mogelijk zijn. Maar er is een goede infrastructuur, het is gekoppeld aan de stad. Je kunt er naar toe lopen en er zijn een hoop functies verenigd. Er zijn ministeries gevestigd en ook de cultuur heeft er een plaats gekregen.’
MVRDV appartementencomplex in Liuzhou (China)

Energie
Ministeries zouden volgens Maas veel meer met elkaar moeten gaan samenwerken om zo’n laboratorium van de grond te krijgen. VROM zou moeten samenwerken met Verkeer en Waterstaat voor het op elkaar afstemmen van hoogbouw en (toegangs)wegen. Met Rijkswaterstaat en Landbouw voor het invullen van de legere gedeeltes van Nederland. En
met Economische Zaken om energieparken op te zetten, ‘want in 2040 is de aardgasbel van Slochteren op’. Dergelijke soort werkelijk toekomstgerichte ideeën over hoe Nederland er in enkele tientallen jaren uit zou moeten zien, zouden in de Vijfde Nota moeten staat, aldus Maas. ‘Definieer vier of vijf ‘grand projets’. Bundel de krachten. Stel dat tegenover het huidige laissez faire.’
Winy Maas weet intussen wel waarover hij het heeft. Zijn bureau MVRDV is al langer met dit soort plannen bezig. Een redelijk recent project van het bureau was het Nederlandse paviljoen dat veel bekijks trok op de Wereldtenstoonstelling in Hannover. Met zijn gestapelde functies - wonen, werken, een park, waterwinning en energieopwekking allemaal boven elkaar - was het een soort schaalmodel voor de ideeën van MVRDV over hoogbouw. Het bureau was al langer met dit soort ideeën bezig. Het ontwierp concepten voor superhoogbouw op het Weena, waarbij de gebouwen onderling door dwarsverbindingen worden verbonden. Dat gebeurde alleen al uit technische noodzaak, omdat de meeste kavels te klein waren en de gebouwen anders voor hun lengte te smal zouden uitvallen. Maar zo ontstond in het ontwerp ook de mogelijkheid een veelheid van functies in die gebouwen onder te brengen en met elkaar te vermengen: theaters, bioscopen, supermarkten en andere winkels, parken, tuinen, parkeergelegenheid, allemaal op een niveau ver boven de grond.
MVRD: Paviljoen wereldtentoontstelling Hannover 2000

Vergelijkbaar waren tekentafelplannen voor de combinatie van hoogbouw en snelwegen. Het oorspronkelijke idee was zo ruimte aan de weg die meestal wordt opengelaten (vooral bij afslagen), te benutten. Maar al doende ontwierp MVRDV een ingenieus stelsel van afslagen en ongelijkvloerse parallelwegen die er voor zorgden dat de snelweg als het ware in de gebouwen werd geïntegreerd, zodat deze ook maximaal bereikbaar waren. Voor de stad Rotterdam tekende MVRDV een plan, Port City, waarbij - opnieuw - functies met elkaar werden gecombineerd. De havens werden vergroot en van gescheiden in- en uitgangen voorzien, zodat ook heel grote schepen er zouden kunnen manoeuvreren. Door de vergroting van de havens werd ook de retentiecapaciteit (de capaciteit om de steeds grotere toevloed van water uit de grote rivieren tijdelijk op te slaan, een eis die uit waterstaatkundig oogpunt steeds dringender wordt) aanmerkelijk vergroot. Ook met de opslag van kwaliteits (drink) water afkomstig uit polders was rekening gehouden. En tenslotte werd in het plan de capaciteit voor woningbouw aan in het havengebied aanmerkelijk vergroot.
Ook op het gebied van ‘uitdunning’ van het landschap heeft het bureau zijn sporen verdiend. Zo ontwierp het voor het project ‘Brabant 2050' waarmee de Noord-Brabantse overheid een poging deed een op de toekomst gerichte planologie te ontwikkelen, een plan dat de naam ‘Brabant Bosstad’ meekreeg. Volgens MVRDV heeft Noord-Brabant misschien wel meer dan welke andere provincie in Nederland ook, te lijden van naar elkaar toegroeiende stedelijke en en andere gemeenten die de ruimte in heel kleine stukjes versnipperen. MVRDV’s remedie was het drastisch oprekken van de open ruimtes. Niet minder dan een derde deel van de provincie zou park moeten worden met een vijf keer grotere Peel, Drunense ‘superduinen’ en een vijf maal grotere Maasvallei. Veel bestaande bebouwing zou moeten verdwijnen. Daarvoor in de plaats zou nieuwe aantrekkelijke bebouwing moeten komen langs de Superpeel, Drunense duinen en vergrote Maasvallei, terwijl de Noord-Brabantse steden van een nieuw, bij het karakter passend profiel werden voorzien, waarin voor een deel een hogere en dichtere bebouwing was voorzien.

Zaken koppelen
Maas vindt voor zijn radicale aanpak voor een deel een medestander in de landschapsarchitect Ir Jandirk Hoekstra van het Utrechtse bureau H+N+S. Ook Hoekstra vindt dat het de hoogste tijd is dat de overheid met plannen komt voor een ‘laboratorium’, bijvoorbeeld om te experimenteren met de mogelijkheden van intensief gebruik van de ruimte. Al tekent hij er wel bij aan dat het wat hem betreft niet altijd super hoog bouwen zal moeten betekenen. ‘Soms is er nog zoveel ruimte dat je meer adem hebt,’zegt hij. ‘En soms is de druk zo groot dat je naar andere dimensies moet, dat je wel de hoogte in moet gaan. Maar intensief ruimtegebruik in Barneveld is natuurlijk toch wat anders dan in Rotterdam. En hoogbouw leidt niet zonder meer naar kwaliteit.’ Niettemin zou hij ook graag willen weten waar de ‘grand projets’ zijn waar wordt aangegeven hoe er over intensief gebruik van de ruimte moet worden gedacht. De Vijfde Nota noemt de nieuw aan te leggen stations van de Hoge Snelheidslijn als plaatsen waar het rijk de ontwikkeling in eigen hand zal houden, maar of die zo’n experimenteerfunctie zullen krijgen moet worden afgewacht. ‘En,’ zegt Hoekstra, ‘er zijn natuurlijk veel meer plaatsen waar je aan de slag zou kunnen, want stad en land komen zo langzamerhand welk erg dicht bij elkaar.’

Waar Hoekstra in ieder geval niet in gelooft is een strakker contourenbeleid. Wat ze willen is een beter een intensiever ruimtegebruik, maar wat er gebeurt is ‘extensief’gebruik van de ruimte oftwel het langzaam opeten van het land,’zegt hij. ‘En strakkere contouren daaromheen trekken, dat werkt dus niet. Je moet het op de één of andere manier sturen, er richting aan geven zodat het leidt tot kwaliteit. Je kan bijvoorbeeld aansturen op dunne vormen van verstedelijking als het landschap of het water daar aanleiding toe geven. Neem bijvoorbeeld het Groene Hart, dat is wel erg duizelingwekkend groen. Er is een harde grens om heen. Daarbuiten kan je je gang gaan, daarbinnen niet. Maar je zou er juist een scala aan activiteiten in kunnen laten plaatsvinden. Je zou er zaken kunnen koppelen, combinaties kunnen maken, bijvoorbeeld van groen-rood of van groen-blauw’.
Een mogelijkheid zou zijn, volgens Hoekstra, om die veranderingen te laten aansluiten bij de komende herziening van Nederlands watersystemen. Nederland staat wat dat betreft voor ingrijpende infrastructurele aanpassingen. De zeespiegel stijgt, de rivieren kunnen de watertoevloed niet meer aan en er is een grens aan het verhogen van dijken of het nog sneller leegpompen van polders. Dus zal het systeem op de helling moeten. Eén van de manieren is om het water dat uit de polders wordt gepompt, meer ruimte te geven. En met dat water zou je volgens Hoekstra ‘van alles kunnen doen’.
Hoekstra: ‘Het Groene Hart zou een systeem kunnen worden waarin we dat water op heel veel manieren gaan opslaan. Je zou heel brede boezems kunnen gaan maken, en waterbekkens. Dat is gigantisch duur. Maar je zou dat kunnen laten betalen door het te koppelen aan speciale manieren van wonen en van recreatie. Dat is wat ik bedoel met het maken van groen-rode of groen-blauwe combinaties. Dat is het sturen van extensief gebruik van de ruimte.’
En wat de rivierenlandschappen betreft: eigenlijk is dat een zelfde soort verhaal. ‘Ook daar moet van alles veranderen en ook daar kan je concepten ontwikkelen. Werk aan de uitersten, het extensieve en het intensieve gebruik van de ruimte. Laat het grijze midden voor wat het is, want daarvan hebben we al meer dan genoeg. De overheid zou het voortouw moeten nemen, initiatieven ontwikkelen en de richting aangeven. Maar daarna zou zij zich moeten terugtrekken en zich gedragen als een schoenmaker die blijft bij zijn leest.’

.

Lightrail als middel om de auto terug te dringen

Uit: Intermediair, ... 2002

Wie maken het meest gebruik van de auto? Bewoners van buiten- en nieuwe wijken en kleinere gemeenten rond grote centra. Wie de auto wil terugdringen, moet daarom vooral zorgen voor goed regionaal openbaar vervoer. In Frankrijk, Duitsland, Engeland en zelfs op sommige plaatsen in de VS, is dat goed geregeld. Regionale vervoersmaatschappijen exploiteren daar netwerken van trein, tram, bus en light rail, een tussenvorm tussen trein en tram. Nederland kent niet zulke regionale samenwerkingsverbanden. Trouwens ook nog nauwelijks light rail. ‘Wij lopen hier 25 jaar achter.’



Lightrail lijn Lille-Tourcoing

door Maarten Jan Hijmans
Ouderen kunnen het zich nog herinneren. De ‘blauwe tram’ van Den Haag naar Noordwijk. De gele tram van den Haag naar Leiden. De tramlijn van Amsterdam naar het Gooi. Nederland kende vroeger veel van dat soort regionale verbindingen. In de jaren vijftig werd gedacht dat dit soort vervoer achterhaald was. Die trams waren te langzaam en kruisten wegen die door de toename van het aantal auto’s steeds drukker werden. De één na de ander werden ze opgedoekt. Hetzelfde geldt trouwens voor veel onrendabel geachte ‘lokale’ spoorverbindingen. Ze werden vervangen door buslijnen. Dat vond men toen modern.
Ach, hadden we ze maar gehouden, die lijnen. Met wat aanpassingen en koppelingen naar lokale tramnetwerken zouden ze in de huidige tijd prima van pas zijn gekomen. Beter, sneller, comfortabeler en bereikbaarder dan bussen. Een probaat middel om de auto concurrentie aan te doen, regio’s te ontsluiten en afgelegen woonkernen ‘binnen’ de stad te brengen.
In Duitsland heeft men dat begrepen. In de jaren vijftig speelde daar ook de vraag wat te doen met die regionale tramverbindingen. En daar werd, zo vertelt de vervoersdeskundige Maurits van Witsen, overwegend de andere oplossing gevonden. De tram werd opgewaardeerd. De rijtuigen kregen wat ruimere afmetingen, ze werden wat lager en groter. In de buitenwijken kreeg de tram een vrije baan. Soms kwamen er ook tunnels. ‘Maar,’zegt Van Witsen, ‘hij werd niet volledig autonoom, het werd geen metro, het bleef een tram.’

Van Witsen is oud-hoogleraar openbaar vervoerskunde en spoorwegbouw aan de TH Delft en ex-hoofd ontwikkeling en planning van de NS. Tegenwoordig is hij zelfstandig consultant. ‘Het grote probleem,’ zegt hij, ‘is het vervoer naar de voorsteden. ‘Lokale lijnen, zoals van Amsterdam naar het Gooi, naar Purmerend of naar Zandvoort, werden hier allemaal opgedoekt. Kopstations, zoals het Weesperpoortstation, of het Haarlemmermeerstation, werden gesloten. Wat je dan overhoudt zijn spoorwegen die te grootmazig zijn. Of de bus. En niet dat je alle bussen nu moet opdoeken, maar ze zijn vaak te traag en ze penetreren niet genoeg de binnenstad. Je kan ze natuurlijk een vrije baan geven, maar dan is rail misschien toch weer beter. Dan kan je ook combineren. Dan kan je ze ook het spoor laten gebruiken en via het metrotraject laten rijden. In Duitsland is dat wel gedaan. Duitsland is dan ook de uitvinder geweest van light rail.’
Als je kijkt naar Keulen, daar is het ‘voorstadspoor’, en de voorstadstram, plus de stadstram sinds de jaren vijftig allemaal bij elkaar gebracht. Daar is dan ook veel meer tot stand gebracht dan in Amsterdam. In Amsterdam zijn sinds de jaren zeventig allemaal plannen geweest. Plannen voor een Noord-Zuid-spoorlijn en verbetering van het tramnet. De eerste metro-tunnel onder de Weesperstraat is ook ruim genoeg ontworpen om er treinen door te laten rijden. De NS was geïnteresseerd. Er zijn plannen geweest voor een Schiphollijn die zou eindigen op het Weteringcircuit. Er is allemaal niets van terecht gekomen. Iedereen werkte langs elkaar. In Keulen daarentegen is een systeem dat via het gewone spoor naar Bonn rijdt en in beide steden tot in de drukste winkelstraten komt. In Karsruhe is iets dergelijks gebeurd. Daar was in de jaren vijftig een lokale lijn die gebruik maakte van smalspoor, de zogenoemde ‘Alkthalbahn’. Er was sprake van opheffen, maar dat is niet gedaan. De Bahn werd omgebouwd tot normaalspoor en doorgetrokken tot in de stad. En het werd een groot succes!! Aanvankelijk werd er geen gebruik gemaakt van het gewone spoor. Het station lag wat ver van de stad af. Maar drie vrienden, een hoogleraar, een directeur van de spoorwegen en de directeur van het vervoerbedrijf hebben die integratie wel tot stand gebracht. Er is nu een systeem dat reikt tot Baden-Baden en rijdt over het gewone spoor, waar het samen gebruikt van maakt met andere treinen, inclusief goederenvervoer en de ICE.’
Van Witsen is een voor zijn leeftijd uiterst vitale man. Met hem praten komt neer op een vloed van argumenten en voorbeelden over wat hier in Nederland niet lukt en elders, bijvoorbeeld in Duitsland en Frankrijk, wel. De NS die zijn stoptreinen zou moeten laten rijden als metro’s, zonder conducteur. Stoptreinen zouden eigenlijk de NS uit handen genomen moeten worden om goed in regionale systemen te kunnen worden ondergebracht (de NS ‘heeft geen voeling met wat nodig is op lokaal en regionaal niveau’). In Duitsland is wel iets dergelijks gebeurd. Daar zijn de S-Bähne onderdeel van regionale vervoersnetwerken. In Frankrijk geldt hetzelfde ten aanzien van de RER in Parijs, regionale treinen die met de metro zijn geïntegreerd. ‘Het rijk,’zegt hij boos, ‘heeft geen visie over wat er zou moeten gebeuren met het regionale openbaar vervoer. Het komt al jaren niet met eigen plannen. En plaatselijke overheden werken niet met elkaar samen.’
Amsterdam bijvoorbeeld, zit weliswaar met kleinere randgemeenten in het ROA (Regionaal Orgaan Amsterdam), maar dat is te zwak en te klein en als het erop aankomt doet Amsterdam het liefst alles alleen. ‘Terwijl het toch het centrum van een agglomeratie is’. Het voelt er niets voor om metro-lijnen door te trekken en hanteert voor zijn metro-materieel een breedte (drie meter) die het ongeschikt maakt voor andere toepassingen, zoals light rail (2,40 of 2,60 meter zou wel kunnen). Last but not least is Van Witsen ongelukkig over de afwezigheid van publieksrechtelijke lichamen die het vervoer niet op gemeentelijk, maar op regionaal niveau regelen en exploiteren, onafhankelijk en met eigen budgetten.In Duitsland bestaat dat wèl: Verkehrsverbände (voorbeeld Verkehrsverband Rhein Ruhr). In Frankrijk bestaat het ook.: De Communautés Urbaines of Communautés Agglomération. Van Witsen: ‘Het rijk zou hierin het initiatief moeten nemen. In het buitenland is het ook niet allemaal vanzelf gegaan. Toen Hamburg met omliggende gemeenten ruziede was er een minister die de knoop doorhakte en opdracht gaf om een Verkehrsverband op te richten. Dat was het begin.’

Amsterdam-plage
Dr ir Rob van der Bijl, van huis uit stedenbouwkundige, is een collega en medestander van Van Witsen en tevens een Light rail-enthousiast. (www.lightrail.nl). Ook hij betoogt dat Amsterdam niet alleen rekening moet houden met Amsterdam, maar in wezen het centrum is van een gebied dat wordt begrensd door Almere, het Gooi, Aalsmeer en Schiphol en zo via Nieuw-Vennep en Hoofddorp naar Haarlem en Kennemerland. Als voorbeeld van een droevig fungerende verbinding beschrijft hij een uitstapje met het openbaar vervoer naar het strand van Bloemendaal. Het komt neer op eerst met tram of bus naar het Centraal Station. Daar de trein naar Haarlem. En vervolgens kiezen tussen de stoptrein naar Zandvoort en vandaar de bus naar Bloemendaal, of meteen vanaf Haarlem de bus naar Bloemendaal. Qua tijd maakt dat niet veel verschil. Inclusief wacht- en overstaptijden duurt de hele reis minimaal anderhalf uur. En dat is veel te lang, want ‘uiteindelijk is het strand van Bloemendaal toch zoiets als Amsterdam-Plage’. Van der Bijl kan nog veel meer van dit soort voorbeelden geven. Hij heeft in principe dezelfde kritiek op bussen als Van Witsen. Trager dan de tram, ze kunnen moeilijk binnendringen in het stadscentrum (smalle winkelstraten bijvoorbeeld, wat de tram wél kan). Vaak is het een heel gezoek om uit te vinden wanneer ze rijden en waar ze staan - voor regionale bussen geldt dat ze vaak op onmogelijke, moeilijk bereikbare plaatsen staan (in Amsterdam bijvoorbeeld op het busstation aan de Marnixstraat). Hun capaciteit is veel kleiner dan trams en light rail, die veel meer passagiers kunnen meenemen. En vooral zijn ze ‘oncomfortabel, oncomfortabel, oncomfortabel’, volgens Van der Bijl. Want denk maar eens aan instappen met boodschappentassen of koffers en aan moeders met kleine kinderen, al of niet in buggy’s.

Ook Van der Bijl is een groot voorstander van light rail niet alleen, maar van regionale vervoersorganen die zowel de besliskracht hebben om openbaar vervoersproblemen regionaal aan te pakken, als ook als één geheel te exploiteren. Hij wijst op een serie Franse steden (Lille-Tourcoin, Nice, Valenciennes, Orléans, Strassbourg, Grenoble, Mullhouse, St Etienne en meer) waar het zo functioneert. Of Duitsland, waar voor het Ruhrgebied, Keulen, Mannheim-Heidelberg, Karsruhe, Saarbrücken en andere plaatsen Verkehrsverbände bestaan. In Nederland kennen we dat niet.’We lopen 25 jaar achter.’ Amsterdam moet het doen met het ROA dat geen echte besliskracht heeft en waarvan Kennemerland, het Gooi en Almere geen deel uitmaken. Het gevolg is dat het openen van de lijn 51 naar Amstelveen (een soort light railverbinding) jaren heeft geduurd. Net als de buslijn naar Almere of de buslijn naar Purmerend. En intussen weigert Amsterdam zijn metro te zien als de aanzet tot een regionaal systeem.’ Elders is het niet beter, volgens Van der Bijl. Zodat we alleen verspreide initiatieven zien zoals experimenten met een Rijn-Gouwe light raillijn naar Alphen a/d Rijn.

Zuid-Tangent
Van Witsen en Van der Bijl krijgen bijval uit bestuurlijke hoek. Namelijk van de wethouder van Verkeer van Haarlem, Betty van Viegen. Van Viegen heeft recentelijk een succes geboekt. Op 13 januari werd een nieuwe buslijn geopend van Schiphol/Aalsmeer via Hoofddorp en Nieuw-Vennep naar Haarlem, de zogenoemde Zuid-Tangent. De verbindingen op dit traject waren altijd notoir slecht. De Zuid-Tangent heeft een vrije baan van 24km (de langste in Europa), een uitgekiende route, een hoge frequentie en hij baant zich een weg door Haarlem-Centrum zoals een light rail. De bedoeling is dan ook dat de lijn te zijner tijd door een light railverbinding wordt vervangen. Met de aanleg is daarmee rekening gehouden. Tevens zijn er plannen om dit jaar te starten met een light rail-verbinding Haarlem-Zandvoort, die als hij een succes wordt, zou kunnen worden doorgetrokken naar Amsterdam.
Van Viegen heeft een zeer werkzaam aandeel gehad in het van de grond krijgen van dit initiatief en windt er geen doekjes om dat het niet vanzelf is gegaan. De vervoersproblemen die getackled moeten worden, zegt ze, betreffen de het hele gebied direct ten zuiden van Amsterdam. En het ROA is daarvoor te klein. Geprobeerd is daarom en soort speciale instantie van de grond te krijgen waarbij elk van de deelnemers wat van zijn zelfstandigheid zou prijsgeven zodat, zegt ze, een ‘stelsel met meerwaarde’ zou ontstaan. Maar overleg met de NS, Connexxion en het GVB van Amsterdam ‘leverde niet genoeg op’. Ze herinnert zich bijvoorbeeld een uiterst moeizame discussie met de toenmalige Amsterdamse wethouder Köhler over de breedte van metromaterieel. Uiteindelijk werd, met ruggesteun van de provinciale overheid, een vrij unieke samenwerking van de grond getild, waarbij de infrastructuur van de Zuid-Tangent in een onderling samenwerkingsverband van de betrokken partijen in stand gehouden zal worden en is ingebracht bij Regionet. Van Viegen is blij dat het uiteindelijk is gelukt. Maar ze is inmiddels een groot voorstander van ‘één grote onafhankelijke vervoersautoriteit’ waarin de betrokken gemeenten in de regio wat van hun zelfstandigheid inleveren om de problemen gezamenlijk aan te pakken. Van Viegen: Ér is wel overleg, maar wat nodig is, is overdracht van bevoegdheden. Het aanbesteden was op deze manier ontzettend ingewikkeld - we werden er gek van. Wat nodig is deskundigheid en bundeling van krachten.