Onderstaand stuk schreef ik voor het laatste nummer van De Brug van SIVMO (Steuncomité Israelische Mensenrechten en Vredesorganisaties). Ik heb enkele dingen gewijzigd. Ook had het daar een andere kop.
De bezetting van de Westoever en
Gaza waren in juni van dit jaar 50 jaar oud. Israel trok zich 12 jaar geleden
uit Gaza terug. Hamas won in 2006 de Palestijnse verkiezingen en
rekende een jaar later af met een door Israel en de VS gesteunde
couppoging van al Fatah (lees het verhaal in Vanity Fair, ''The GazaBombshell'').
Het nam daarna de macht over en regeert intussen al 10 jaar de Gaza
strook . Israel heeft sinds die tijd drie oorlogen tegen Gaza gevoerd
(2009, 2012 en 2014). De kwaliteit van leven leven in de Strook is
scherp achteruit gegaan en er is geen enkele perspectief op
verbetering. Een toekomstperspectief dat zwarter is dan roet.
Twee nieuwe leiders van Hamas: Ismail Haniye (links) feliciteert Yahya Sinwar die tot zijn opvolger in Gaza is gekozen. Zelf is Haniye intussen de hoogste baas, Khaled Meshaal opgevolgd.
door Maarten Jan Hijmans
Onlangs, op 24 mei, werden in Gaza
drie mannen terechtgesteld die veroordeeld waren wegens het
uitvoeren, dan wel betrokkenheid, bij de moord op Hassan Fuqahaa.
Fuqahaa was een militaire leider van Hamas, die Israel in 2011
vrijliet bij een gevangenenruil. Hij was oorspronkelijk afkomstig van
de Westoever (de plaats Tubas), maar werd na zijn vrijlating
verbannen naar Gaza. Vandaar uit zou hij, volgens de Israelische
veiligheidsdiensten, onder meer betrokken zijn geweest bij het
organiseren van netwerken van Hamas op de Westoever.
In maart werd hij voor zijn huis in
Gaza stad vermoord met vier kogels in zijn hoofd vanuit een pistool
met geluiddemper. Hamas zei onmiddellijk dat de moord het werk was
geweest van de Israeli's. Na een intensief onderzoek pakte het een
maand later drie verdachten op. Op 21 mei werden die door een
militair tribunaal ter dood veroordeeld. Tegelijkertijd werden hun
getuigenissen op video gepresenteerd op de tv. Zij gaven daarin aan
hoe zij op last van (en in samenwerking met) Israel hadden gehandeld.
Hun terechtstelling werd door meerdere mensenrechtenorganisaties
veroordeeld, onder meer omdat hun proces niet had gedeugd en ze niet
in beroep hadden kunnen gaan.
Terechte kritiek op de berechting
waarschijnlijk, maar ondertussen was dit weer een zoveelste bewijs
van de gespannen verhoudingen tussen Israel en Hamas. De animositeit
tussen de twee is natuurlijk niet nieuw, al was die er niet vanaf het
het begin. In de jaren '60 en '70 bevoordeelde Israel de afdeling
van de Moslim Broederschap in de Gazastrook nog, als een niet
politiek geëngageerd alternatief voor de PLO, dat min of
ongevaarlijk werd geacht. De latere president Shimon Peres heeft er
nog wel eens het woord gevoerd. Maar bij het uitbreken van de Eerste
Intifada, eind 1987 werd deze Moslim Broederschap plotsklaps
omgevormd tot een verzetsorganisatie met de naam ''Harakat al
Muqawama al Islamiyya'' (Islamitische Verzetsbeweging), afgekort
Hamas (een woord dat op zijn beurt weer 'enthousiasme' of
'gedrevenheid' betekent). In de tijd van de Oslo overeenkomst met de
PLO lag Hamas, dat geen lid van de PLO was, dwars. Hamas was tegen
concessies. Het was gevormd op basis van een Handvest dat heel Palestina zag als onderdeel van het islamitische
erfgoed, een zogenoemde waqf (en dat
sterk antisemitische elementen bevatte, zoals verwijzingen naar de Protocollen van
Zion). Delen van het islamitische Palestina konden niet worden
verkwanseld, volgens het Handvest.
In 1994, een jaar na ""Oslo'', ging Hamas over op de tactiek van de zelfmoord
bomaanvallen op bussen en cafés, een tactiek die overigens later ook
werd overgenomen door andere Palestijnse groeperingen. Het was in die
tijd dat de VS en de EU Hamas op de lijst van terroristische
organisaties zetten. Maar er moet wel bij worden verteld dat Hamas
pas zijn toevlucht nam tot de strijdmethode van de zelfmoordbommen,
nadat in Hebron de kolonist Baruch Goldstein tijdens een vrijdagse
dienst in de Ramadan maand de overvolle Ibrahimi moskee was
binnengelopen, waar hij 29 mensen doodde en een kleine 200 verwondde
voordat een moskeebezoeker hem met een brandblusser doodsloeg.
In een later stadium veranderde Hamas
zijn maximalistische aanpak. In 2006 was er sterke druk van de
Amerikanen op Israel om verkiezingen te laten houden in de bezette
gebieden en Hamas besloot daaraan mee te doen. In hetzelfde jaar kwam
het ook met een ''politiek program'' als aanvulling op het rigide
Handvest. In dat program liet het de
maximale aanpak varen en sprak het zich uit voor een Palestijnse staat
náást Israel met Oost Jeruzalem als hoofdstad. Dat alles ''in het kader van
de Palestijnse consensus of legitimiteit''. Wat dat laatste betekende, die
legitimiteit, was dat het resultaat van onderhandelingen die
tot zo'n twee statenresultaat zouden kunnen leiden (en tot een eventuele
erkenning van Israel) niet een zaak was alleen van Hamas, of een
andere groepering, maar zou moeten worden goedgekeurd door hetzij
een nieuw gekozen ''Palestijnse Nationale Raad'', het parlement van
een PLO die grondig hervormd zou moeten worden en gedemocratiseerd,
hetzij door een referendum onder internationaal toezicht van alle
Palestijnen, ook die in ballingschap.
In hetzelfde jaar 2006 ging
Hamas zelfs nog een stapje verder door het zogenoemde ''prisoners
document'' te onderschrijven dat door een aantal prominente
Palestijnse gevangenen (onder wie Marwan Barghouthi) was opgesteld.
Daarin werd gesteld dat de onderhandelingen over de vorming van een
Palestijnse staat gevoerd konden worden door de Palestijnse
Autoriteit of de PLO, (om dus daarna,onderworpen te
worden aan goedkeuring door een nieuw PLO parlement of een
referendum. In 2008 bevestigde de toenmalige leider van Hamas, Khaled Meshaal,
nog eens tegenover de Amerikaanse oud president Carter, die hem
bezocht in Damascus, dat Hamas zich zou neerleggen bij een akkoord
dat door de PLO met Israel zou worden bereikt, mits dat goedgekeurd
zou worden door een referendum. In hetzelfde jaar bood Hamas Israel
ook een bestand aan van 10 jaar, als het de bezetting zou beëindigen,
een Palestijnse staat met Oost Jeruzalem als hoofdstad zou accepteren
en het recht op terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen zou
erkennen.
Voor Israel was dit bedreigend. Een
Hamas dat zich compromisbereid opstelde, maar veel minder flexibel
was dan de Fatah beweging van Mahmoud Abbas, die als slappe was was
in de handen van de Israeli's, kon wel eens veel meer
aantrekkingskracht op de Palestijnen uitoefenen dan de beweging van
Abbas. En dat bleek. Hamas won in 2006 de Palestijnse verkiezingen.
Het was een kortstondig einde van de hegemonie van al Fatah. Hamas
vormde een regering. Maar in Israel gingen alle alarmbellen over en
ziet: vrij kort daarna braken spanningen uit. Een Israelische granaat
doodde een familie op het strand van Gaza. Dat werd gevolgd door de
ontvoering van Gilad Shalit door Hamas en een Israelische veldtocht
waarbij een flink aantal Hamaskopstukken werd opgepakt (onder wie
acht Palestijnse ministers en veel parlementsleden). Ondertussen
groeide ook, mede onder Israelische druk, de spanning tussen Hamas
en Fatah. Weliswaar was er begin 2007 een korte periode van
verzoening (er werd een akkoord gesloten in Mekka) en zelfs werd er
kort daarna een regering van ''nationale eenheid'' gevormd van Fatah
en Hamas. Maar in juni 2007 was er de couppoging van van Fatah onder
leiding van Mohammed Dahlan (zie boven), waarna de invloed van Fatah
in Gaza volledig werd teruggedrongen. De splitsing tussen Gaza en
Westoever was vanaf dat moment een feit.
Verelendung
Vanaf 2005, de Israelische
terugtrekking uit Gaza, was er al een partiële blokkade. Maar sinds
Hamas de leiding in Gaza volledig had overgenomen, werd die in 2007
flink aangescherpt. Israels motief was dat het niet wilde dat Gaza
onder Hamas een goed functionerende staat werd, die
aantrekkingskracht kon uitoefenen op Palestijnse kiezers.
Tegelijkertijd wilde het ook niet dat Gaza de beschikking zou krijgen
over materieel dat ook van strategisch belang was in een oorlog
(zogenaamd ''dual use'' materieel). Toch was het eerste de hoofdzaak,
getuige het, bijvoorbeeld, tot een absoluut dieptepunt terugbrengen
van de landbouwexport uit Gaza. Waar in 2005 nog regelmatig duizenden
vrachtauto's de Strook verlieten, waren dat er nu nog maar enkele
tientallen. En ook qua import stond Strook op rantsoen. Wat was
bijvoorbeeld de ''dual use'' kwaliteit van pasta, één van de aken die Israel op de lijst van verboden dingen had gezet?
In de loop van de
afgelopen tien jaar heeft die verlammende boycot door Israel ervoor
gezorgd dat de economie in een soort vrije val is geraakt. In 2015 was
het groeicijfer bijvoorbeeld negatief, symptoom van een mripende economie. In dezelfde tien jaar werden
er ook nog eens twee oorlogen gevoerd, in 2009 en 2014. De laatste van de
twee ontspon zich nadat een nieuwe dreiging was ontstaan van een
verzoening tussen Fatah en Hamas en het voornemen bekend was gemaakt
om weer een nieuwe regering van ''nationale eenheid'' op te gaan
zetten. De blokkade, plus de enorme schade door de twee oorlogen die
nog steeds grotendeels niet is hersteld, hebben gemaakt dat Gaza
eigenlijk een soort rampgebied is geworden. De werkloosheid is er 44
procent. Van de gezinnen is 75 procent deels of geheel afhankelijk
van voedselhulp. Zo'n 75.000 mensen zijn nog steeds dakloos, want van
de 11.000 in de laatste oorlog totaal weggevaagde huizen is nog maar
zo'n 10 procent (1.181 huizen) hersteld, en ook het herstel van de
grotendeels of deels vernielde gebouwen is nog lang niet gereed. En
dan hebben we het nog niet gehad over de schade aan scholen,
ziekenhuizen en bedrijven.
Een nieuwe zware klap voor Gaza was de
regimewisseling in Egypte in 2013. De Egyptenaren hebben geleidelijk
een eind gemaakt aan de tunneleconomie en zijn daar intussen vrijwel
geheel in geslaagd. Sindsdien is Gaza bijna totaal afhankelijk van
(dure) import uit Israel. Het betekende ook een enorme terugval aan
belastinginkomsten voor Hamas, want over wat door de tunnels ging
werd belasting geheven door Hamas. Wat van de Israelische kant komt
wordt belast door Israel en de afdracht daarvan gaat naar de PA.5rocent
Daarenboven heeft de PA recent de
druk verhoogd door de salarissen van een 45.000 ambtenaren met 30
procent te verlagen. Die ambtenaren waren PA ambtenaar toen Hamas de
macht overnam en zijn sindsdien doorbetaald door de PA, met de
bedoeling dat ze werk voor Hamas zouden weigeren. Dat hebben de
meesten ook trouw gedaan, maar zo'n hap uit hun salaris is nu ineens
een nieuwe zware klap voor de economie van de Strook. Bovendien wilde
de PA ook betaling stoppen voor door Israel geleverde stroom.
Aangezien het geld voor dieselolie voor de eigen centrale van Gaza op
is, en de lijnen vanuit Egypte meestal kapot zijn, was Israelische
elektriciteit het enige dat Gaza nog restte: zo'n drie a vier uur
per dag van de 24 is er nog stroom. Israel, dat die stroom financiert
uit belastingopbrengsten van de PA, legden de verzoeken van de PA aanvankelijk naast zich neer. Israelische generaals en
beleidsmakers hadden namelijk gewaarschuwd dat de toestand nijpend
is in Gaza, erger dan het ooit in de afgelopen tien jaar is geweest. Volgens hen vergrootte het de kans op een nieuwe uitbarsting van
geweld, maar uiteindelijk verminderde Israel toch de leverantie van stroom met 60 procent. Een onverwachte verzoening met Egypte zorgde echter te elfder ure voor de leverantie van Egyptische diesel, zodat de stroomvoorziening voorlopig op hetzelfde (belabberde) peil kon worden gehandhaafd
Het is niet moeilijk je voor te
stellen wat dat stroomtekort betekent voor ziekenhuizen, bedrijven,
scholen, telecommunicatie. Het grootste lange termijn gevaar voor Gaza is echter het
gebrek aan infrastructuur. Met name het gebrek aan bruikbaar water
maakt dat de Strook in hoog tempo onbewoonbaar aan het worden is.
Volgens experts is het een kwestie van een paar jaar. Vrijwel al het
kraanwater, dat wordt gewonnen uit het grondwater, is al ondrinkbaar
wegens een veel te hoog gehalte aan zout en nitriet. Voor consumptie
zijn de Gazanen aangewezen op tankwagens of flessen. En de kwaliteit
verslechtert snel. Wegens door het tekort aan stroom werken de
zuiveringsinstallaties niet. Onbewerkt afvalwater wordt zo geloosd
in zee en sijpelt weer terug in het grondwater, waarvan een veel te
grote hoeveelheid (onder meer ook voor irrigatie) wordt opgepompt. Verelendung dus alom.
Khaled Meshaal geeft in Doha een perscongeretie over het nieuwe politiek program (mei 2017)
Nieuw leiderschap
Tegen
deze achtergrond heeft Hamas onlangs een nieuwe leider gekozen: de
voormalige Gazaanse premier Ismail Haniye in plaats van Khalid
Meshaal, wiens termijn erop zat. Ook nam het een nieuw politiek
program aan. Belangrijk daarin was dat de twee statenoplossing
nu officieel werd geaccepteerd, maar zonder dat Israel werd erkend, of
zonder dat het recht op heel Palestina werd opgegeven. Ook het
''Recht op Terugkeer'' bleef overeind, evenals het recht op gewapende strijd, al werd ditmaal erkend dat er ook andere strijdmethoden
bestaan.Verder heet Hamas nu een ''nationalistische Palestijnse
beweging'' te zijn met een islamitisch stempel, wat betekende dat stevig afstand werd genomen van de Moslim Broederschap waaruit Hamas is voortgekomen. Verder werd
gesteld dat de strijd gaat tegen het ''zionistische project en niet
tegen de joodse religie'', wat afstand betekent ten opzichte van de
antisemitische aspecten van het Handvest. Voor de EU en de VS waren deze aanpassingen
niet genoeg. Die willen dat Hamas de gewapende strijd verwerpt en
alle afspraken van Oslo en daarna accepteert voor de beweging van de
lijst van terroristische organisaties kan worden gehaald.
Maar dat was ook niet de bedoeling.
Hamas wil een organisatie blijven die aantrekkelijk is voor
Palestijnen die genoeg hebben van het marchandeer van de PA, en die
tegelijkertijd genoeg manoeuvreerruimte bezit om eventueel concessies te doen. De
aanpassingen waren vooral nodig in het kader van het streven naar het
lidmaatschap van een vernieuwde, gedemocratiseerde PLO die echt
strijdt voor de nationale Palestijnse rechten. Helaas voor Hamas is
zo'n PLO er nu niet en ziet het er ook niet naar uit dat die er snel
komt. Verzoeningen tussen Fatah en Hamas zijn tot nu toe steeds door
Israel (en ook door Fatah) gesaboteerd,. De PLO is geheel naar de
hand van Mahmoud Abbas gezet en door zijn jaknikkers bemand. Niemand
weet wat het gaat worden als Abbas (83 inmiddels) eindelijk een keer
aftreedt, of als hij overlijdt. Hamas blijft intussen hopen op de
beperkte steun die het nog kan krijgen, bijvoorbeeld van een land als Iran. En Israel
gaat door met de blokkade en het bebouwen van de Westoever. De
toekomst voor Hamas ziet er niet best uit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten